29 сакавiка 2024, Пятніца, 15:10
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

Тэхналогія жалезнай заслоны: сталінізм ва Усходняй Еўропе

Тэхналогія жалезнай заслоны: сталінізм ва Усходняй Еўропе

У Вашынгтоне адбылася прэзентацыя новай кнігі вядомай журналісткі і гісторыка Эн Эплбаўм.

Кадры для спецслужбаў былі падрыхтаваныя загадзя: як мінімум - з 1940-га года. Такі, на думку Эн Эплбаум, па меншай меры, адзін з момантаў, якія тлумачаць, чаму Сталіну атрымалася так хутка ўстанавіць кантроль над вызваленай ад нацысцкай акупацыі Усходняй Еўропай, перадае «Голас Амерыкі»).

У сваёй толькі што апублікаванай працы «Жалезная заслона: разгром Усходняй Еўропы» (Iron Curtain: The Crushing of Eastern Europe, 1944-1956) вядомая журналіст і гісторык (нагадаем, што ў 2003 годзе Эн Эплбаўм атрымала Пулітцэраўскую прэмію за кнігу «Гулаг: павуцінне вялікага тэрору») даследуе экспансію сталінскай сістэмы за межы СССР - яе формы, метады і гістарычныя наступствы.

Да дзеянняў спецслужбаў - МГБ і яго замежных вучняў - справа, зразумела, не зводзіцца, падкрэслівае гісторык. «Адны верылі ідэалогіі камунізму, іншыя - не», - сказала Эн Эппбаўм, прадстаўляючы сваю кнігу на семінары ў вашынгтонскім Інстытуце амерыканскага прадпрымальніцтва. «Але ва ўсіх, - канстатавала яна, - быў перад вачыма грандыёзны калапс капіталізму ў трыццатых гадах. Таму і скептыцызму, які авалодаў многімі ў адносінах да буржуазна-дэмакратычных каштоўнасцей, здзіўляцца не даводзіцца».

Чым, аднак, растлумачыць тую імклівасць, з якой сталінская дыктатура зацвердзілася ў індустрыяльнай Чэхіі і ў аграрнай Балгарыі, ва ўсходняй Германіі, якія яшчэ нядаўна змагаліся разам з астатнім Трэцім рэйхам супраць савецкіх войскаў, і ў скатаванай Польшчы, з яе антымаскоўскімі традыцыямі? Ізноў уся справа ў спецслужбах?

Ні ў якім выпадку, перакананая Эн Эплбаўм. Не меншае значэнне мела ўстанаўленне кантролю над СМІ - у першую чаргу над радыё. Не выпадкова ў Берліне кіраванае савецкімі ўладамі радыёвяшчанне было наладжана ўжо да трынаццатага траўня! Зрэшты, і падпарадкаванне СМІ ідэалагічнай сістэме, кіраванай з Масквы, было толькі складовай часткай больш шырокай кампаніі.

У самыя кароткія тэрміны, адзначае гісторык, былі ліквідаваныя ўсе хоць колькі-небудзь незалежныя арганізацыі. Прычым зусім не толькі палітычныя. У тым-та і складалася сутнасць рэжыму, падкрэслівае Эплбаўм, што паветра перакрываецца любым грамадскім аб'яднанням - культурным, дабрачынным, спартыўным. Паколькі новая ўлада прэтэндавала на панаванне ва ўсіх сферах. Што і было дасягнута.

А потым сіла павярнулася слабасцю. Менавіта ўсёахопны характар камуністычнай дзяржаўнасці і стаў для яе фатальным, лічыць гісторык. Праўда, прызнае яна, выявілася гэта толькі па сканчэнні чатырох дзесяцігоддзяў.

Што ж здарылася? А то, тлумачыць Эн Эплбаўм, што маральны супраціў рэжыму фармаваўся ў тых сацыяльных нішах, якія ва ўсякім іншым грамадстве не мелі ніякага дачынення да палітыкі. У Чэхаславакіі ствараліся джазавыя клубы, у Венгрыі - дыскусійныя, а ў Польшчы - незалежныя тэатры. Але ва ўсіх выпадках гаворка ішла аб адным - аб агменях апазіцыйнай дзейнасці.

Якія ж сённяшнія ўрокі усходнееўрапейскай драмы, якая пачалася ў 1945-м і завяршылася напрыканцы гарбачоўскай перабудовы? «Гэта - велізарная маральная праблема», - падкрэсліў дырэктар праграмы Рускіх даследаванняў Інстытута амерыканскага прадпрымальніцтва Леон Арон (ён вёў семінар). «А таму, - працягнуў Арон, - дарэчнае пытанне: што дае вывучэнне таго, як складвалася сталінісцкая дыктатура ва Усходняй Еўропе для лепшага разумення дня сённяшняга?»

Ад прамых ацэнак дня сённяшняга Эн Эплбаўм палічыла за лепшае ўстрымацца. Зыходзячы перш за ўсё з храналагічных рамак свайго даследавання, якое закранае перыяд з 1945 па 1956 год. Пытанні, аднак, застаюцца - і ў прыватнасці, таму, што дыскусія аб сталінізме працягваецца.

Напісаць каментар

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках