Пры змене ВК апазіцыя адразу пройдзе ў парламент

Таму Ярмошына баіцца зменаў Выбарчага кодэкса.

11 верасня ў Беларусі пройдуць «выбары» ў «палату прадстаўнікоў», а «выбары» ў «савет рэспублікі» паэтапна адбудуцца з 18 чэрвеня да 18 верасня гэтага года. Афіцыйны старт выбарчай кампаніі плануецца даць 7 чэрвеня. Такая пастанова прынятая 27 красавіка паводле вынікаў нарады ў пытаннях удасканалення выбарчага працэсу.

Лукашэнка абвясціў, што асобныя рэкамендацыі БДІПЧ АБСЕ, «напэўна, могуць быць рэалізаваны зараз, іншыя - у далейшым, пры карэкціроўцы норм Выбарчага кодэкса».

Старшыня Цэнтрвыбаркама Лідзія Ярмошына ўдакладніла, што гаворка ідзе пра «ўдасканаленне правапрымяняльнай практыкі».

Як улады збіраюцца ўдасканаліць правапрымяняльную практыку? На пытанні «ЕўраБеларусі» адказаў экспэрт у галіне выбарчага права Сяргей Альфер.

- Улады робяць выгляд, што ў краіне ідзе змяненне практыкі прымяненне выбарчага заканадаўства: нічога не мяняць, робяць яе лепшай.

Галоўныя прапановы АБСЕ тычацца змены практыкі фармавання выбарчых камісій і празрыстага сумленнага падліку галасоў.

Я развесяліўся, калі чытаў пра планы фармавання выбарчых камісій. Цэнтральная камісія выдасць метадычныя рэкамендацыі, падрыхтуе пастанову, якая нібыта будзе абавязковай для выканкамаў. Наогул ЦВК не можа выдаваць дакументы, абавязковыя для выканання выканкамамі; у рамках правядзення выбараў пастановы Цэнтральнай камісіі маюць абавязковы характар, але ЦВК не з'яўляецца органам, чые пастановы абавязаны выконваць выканкамы.

Калі Саўмін ці прэзідэнцкая адміністрацыя абавяжа, то выканкамы будуць фармаваць выбарчыя камісіі публічна і дыскусійна. Туды могуць запрашаць журналістаў (можа, усіх, а можа, абраных), але будуць запрашаць. Раней камісіі збіраліся, прымалі пастановы і вывешвалі на агляд. Усім зразумела: пастанова выканкама - пастанова старшыні: ва ўмовах Рэспублікі Беларусь ніводны сябра выканкама не стане пярэчыць супраць меркавання старшыні.

У выпадку конкурсу выканкамы могуць правесці дыскусію, асабліва ў прысутнасці міжнародных назіральнікаў, абмяркуюць усе кандыдатуры. Але сябрам камісіі прызначаць пенсіянера, які «не прыцягваўся», «не складаўся» і наогул апошнія 20 гадоў з'яўляўся чальцом выбарчай камісіі. І ўсе аднагалосна падымуць рукі за прапанаваныя кандыдатуры.

Сама па сабе пастанова выканкама аб фармаванні выбарчай камісіі - фікцыя. Выбіраць сябраў камісіі на конкурснай аснове сваёй усё роўна не атрымаецца: прызначаць тых, каго выбіралі раней. Выбіраюць цяпер і будуць выбіраць на наступных выбарах.

Каб дзяржаўныя органы, якія абслугоўваюць дзейную ўладу і не жадаюць яе змены, не маглі ўсталёўваць свае правілы гульні ў выбарчай гонцы, гэтыя правілы павінны быць вельмі выразна акрэсленыя і сфармуляваныя. Значыць, іх варта прапісаць заканадаўча. І я неаднаразова прапаноўваў: у абавязковым парадку ўключаць у выбарчыя камісіі прадстаўнікоў палітычных партый, якія заявілі пра ўдзел у выбарах. Тады выканкамы нікуды не дзеліся б: у кожным выбаркаме гарантавана прысутнічалі б 3-5 членаў апазіцыйных палітычных партый. Бо гэта зусім бяспечна для самой улады, таму што такіх камісій можа набрацца 5%: палітычныя партыі ў краіне знаходзяцца па-за сістэмай і займаюцца ледзь не падпольнай дзейнасцю. Знайсці вялікую колькасць кандыдатаў у выбаркамы, якіх потым асудзяць за супрацоўніцтва з антыдзяржаўнымі партыямі, выганяць з працы, сярод разумных людзей праблематычна.

Агучаная норма - проста фікцыя, маўляў, вы прасілі - мы робім.

Другую норму, якая тычыцца празрыстасці разгляду выбарчых спрэчак, я падтрымліваю: калі-небудзь хоць што-небудзь трэба пачынаць публікаваць. Выбарчыя камісіі дзейнічаюць не ў адпаведнасці з законам - адкрыта і галосна, іх дзейнасць адназначна праходзіць закрыта і негалосна. І ніхто не ведае, чым займае выбарчая камісія, якія пастановы і на падставе чаго прымае. Разгляд і публікацыя выбарчых спрэчак - ужо маленькі прагрэс. Я падтрымліваю ўсе дзеянні ўладаў, якія павялічваюць празрыстасць і адкрытасць усіх выбараў, а не толькі дзейнасць выбаркамаў.

А вось з павышэннем празрыстасці пры падліку галасоў будуць праблемы. За доўгія гады аналізу дзейнасці выбарчых органаў у мяне склалася вельмі дрэннае ўнутранае адчуванне, што іх дзейнасць накіравана на падман выбаршчыкаў, а не на правядзенне адкрытых і галосных выбараў. Цяпер улады дэманструюць: вы прасілі зрабіць адкрыты падлік галасоў - мы робім усё, што ў нашых сілах. Даем магчымасць бачыць поўны падлік галасоў. Самае страшнае, што назіральнікам будзе давацца інфармацыя, не прадугледжаная артыкулам 13 Выбарчага кодэкса: сярэдняя колькасць выбаршчыкаў у Рэспубліцы Беларусь дагэтуль значыцца пад грыфам «цалкам сакрэтна», якую грамадзянін не павінен ведаць; сярэдняя колькасць прагаласаваўшых выбаршчыкаў - абсалютна сакрэтная інфармацыя, якую грамадзянін не павінен ведаць. І мы згаджаемся на ўзрушаючую галоснасць і дамо нашым грамадзянам суперсакрэтную інфармацыю. На самай справе, сорамна такія рэчы казаць.

Міжнародныя назіральнікі будуць дапушчаныя ў акруговыя камісіі пры прыёмцы пратаколаў участковых камісій. Але артыкул 13 ВК не прадугледжвае, што беларускія назіральнікі могуць быць дапушчаныя ў акруговыя камісіі пры перадачы пратаколаў з участковых камісій, значыць, яны і не будуць дапушчаныя. І колькі ж міжнародных назіральнікаў будзе дапушчана? Але ж, каб дзясятак-другі з рэальных назіралых структур (я не веру ў рэальнасць назірання ад місіі СНД) будуць дапушчаныя ў акруговыя камісіі, яны ўбачаць толькі перадачу пратаколаў, не ведаючы іх зместу. Дай Бог, каб звесткі з пратаколу ўключылі ў «шахматку». А што потым? Хто можа быць упэўнены, што пасля гэтага ўсю «шахматку» не перапішуць, таму што па астатніх пратаколах няма ніякай інфармацыі? І наогул, а ці быў хлопчык: падлічылі «шахматку» або напісалі загадзя нарыхтаваныя лічбы?

Усе агучаныя паўмеры добрыя тым, што калі ўжо ўлады ссунуліся з месца, ёсць надзея, што не будуць рухацца назад. Але значна лепш было б прымяніць сусветную практыку - публікаваць усе пратаколы ў рэальным часе ў сетцы інтэрнэт. На самай справе, у цывілізаваных краінах нікому не забараняецца прысутнічаць пры прыёмцы пратаколаў, тым больш міжнародным назіральнікам, якія маюць дастаткова шырокія паўнамоцтвы. Я дастаткова шмат удзельнічаў у міжнародным назіранні. Вы павінны назіраць пэўную колькасць выбарчых камісій, умоваў правядзення выбараў, прысутнічаць пры падліку галасоў на адным з участкаў, а затым з атрыманым вынікам прыехаць і прысутнічаць пры перадачы пратаколаў. А калі ўсе дакументы будуць публікавацца ў інтэрнэце, наогул выдатна!

А што перашкаджае публікаваць дакументы ўжо зараз? Мне здаецца, дазвол закона не патрабуецца - гэта чыста тэхнічнае дзеянне, якое можна вырабіць досыць хутка. І нават цяпер, за чатыры з паловай месяцы да выбараў, можна цалкам спакойна адпрацаваць сістэму. Бясплатна! Калі спадарыня Ярмошына захоча, я ёй гарантую якасную і бясплатную падрыхтоўку адпаведнага праграмнага забеспячэння, каб усе дакументы можна было публікаваць у інтэрнэце: на сайце Цэнтральнай камісіі, на адмысловым сайце. Гатовыя за свае грошы закупіцца, распрацаваць і цалкам здаць «пад ключ» праграмістам Цэнтральнай камісіі - абы на карысць беларускаму грамадству.

- Усё сказанае - вусныя рэкамендацыі. А што перашкаджала Цэнтрвыбаркаму, уладам узаконіць прадэклараваныя дзеянні?

- Шмат гадоў таму я апублікаваў дастаткова аб'ёмную працу аб адпаведнасці беларускага выбарчага заканадаўства міжнароднаму праву і стандартам. На маю думку, яно не адпавядае ні праву, ні стандарту і па сённяшні дзень. У працы прысутнічалі тыя ж самыя прапановы, што і цяпер. Пачынаючы з 2000 года, рэкамендацыі БДІПЧ АБСЕ, іншых еўрапейскіх структур паўтараюцца з году ў год; колькасць рэкамендацый даходзіла да сотні, з якіх у Рэспубліцы Беларусь не была рэалізаваная ніводная. Потым паволі, у часы лібералізацыі ў 2006 годзе, некаторыя прапановы, што не датычылі да сутнасці правядзення выбараў, прынялі.

І цяпер быццам адбываецца лібералізацыя ў стасунках з Еўропай. І цяпер улады гатовыя прыняць нешта, што не датычыць сутнасці правядзення выбарчай кампаніі. Але не гатовыя змяніць правілы выбараў у сутнасці.

Калі дапусціць у выбарчай кампаніі плюралізм меркаванняў, калі ў выбарчыя камісіі прыйдуць некалькі прадстаўнікоў палітычных партый, ад якіх нельга адмахнуцца, то на гэтых выбарах колькасць такіх людзей можа апынуцца 5%, на наступных - 25%, а на наступных выбарах - усё 60-80 %. Тады камісіі будуць агучваць цалкам пэўныя звесткі, і ў гэтых камісіях нельга будзе праводзіць выбары, якія рэгулююцца. А правядзенне нерэгулюемых выбараў можа прывесці да абрання дэпутатам чалавека, які папярэдне не ўзгоднены ў дэпутаты. З'яўляецца ў «палаце прадстаўнікоў» дэпутат, які кажа ўсякую лухту, які ўносіць усякія прапановы - псуе ўстояную працу гэтага органа. З гэтага пункту гледжання я вельмі добра разумею занепакоенасць дзейнай улады, якая прымае ўсе меры, каб не дапусціць гэтага...

- Значыць, «народнае волевыяўленне, па існуючай практыцы, павінна прайсці ў абсалютна дэмакратычнай і спакойнай атмасферы і, самае галоўнае, на найвышэйшым арганізацыйным узроўні, як гэта ў нас заўсёды было», як заявіў Лукашэнка?

- Ён сказаў, што нічога мяняць не трэба. А выбары трэба рабіць так, як і праводзілі. Як сказаў, так і пройдуць.