Уладзімір Арцюгін: Дэвальвацыя будзе разавай і складзе 30-50%

Першая палова 2014 года - апошні тэрмін, калі яна можа быць праведзена, упэўнены эканаміст.

Галоўны рэдактар часопіса «Валютное регулирование и ВЭД» Уладзімір Арцюгін распавёў «Белорусской Деловой Газете» пра перспектывы беларускай эканомікі.

- Што будзе з коштамі, з заробкамі і з валютнымі курсамі? Інакш кажучы, ці чакае нас дэвальвацыя? Якой яна (хутчэй за ўсё) будзе - плыўнай або рэзкай, аднамомантавай?

- Эканоміка зноў увайшла ў стан дыспрапорцыі, курс зноў штучна стрымліваецца, таму дэвальвацыя - гэта ў любым выпадку пытанне часу. Прычым, на мой погляд, пры самым удалым збегу абставінаў дэвальвацыя прыйдзецца на першую палову наступнага года - гэта максімальны тэрмін. Заробкі калі і будуць расці, то запланаванымі тэмпамі.

Калі праводзіць дэвальвацыю восенню, то яшчэ можна ўкласціся ў 30 %-е абясцэньванне беларускага рубля, калі адкласці яе да канца снежня, то абясцэньванне складзе ўжо 50%. Ну а далей - гэта ўжо дэвальвацыя ў разы.

Плыўная дэвальвацыя была б магчымай, калі б яе пачалі праводзіць з ліпеня. Тады можна было б недзе па 300 рублёў у месяц адпускаць курс, і тым самым выйсці на чаканыя 12-13 тысяч за даляр у спакойным рэжыме. Так як час ужо страчаны, зараз гэта будзе ўжо не 300 рублёў, а 600-700, калі прама цяпер пачаць. Але гэта ўжо насельніцтва наўрад ці ўспрыме адэкватна і ў любым выпадку пабяжыць ратаваць свае грошы.

Таму альтэрнатывы разавай дэвальвацыі няма. Спроба зрабіць плыўную дэвальвацыю прывядзе да чэргаў у абменніках, зняцця дэпазітаў, вымывання валютных рэсурсаў з банкаўскай сістэмы. Вопыт 2011 года паказвае, што толькі праз год удалося аднавіць «дадэвальвацыйную» сітуацыю. А Беларусі цяпер тэрмінова патрэбныя грошы. Таму будзе разавая дэвальвацыя, зараз вызначаюцца толькі яе тэрміны і аб'ёмы.

Што ж тычыцца спажывецкіх коштаў, то яны ў любым выпадку будуць змяняцца паступова. Не забываем, што многія тавары лічацца сацыяльна значнымі і кошты на іх кантралююцца дзяржавай. Так што імпартныя тавары падаражэюць рэзка, а беларускія будуць падцягвацца да іх узроўню паступова.

- Калі, нарэшце, беларускае кіраўніцтва пагодзіцца на прыватызацыю прамысловых гігантаў? Што для гэтага павінна адбыцца?

- Па-першае, трэба вызначыцца з мэтай прыватызацыі. Патэнцыйных інвестараў сёння цікавяць два НПЗ і «Беларуськалій». Ну, можа, яшчэ МТС, але па разумным кошце. Усе іншыя прамысловыя гіганты - МАЗ, «Гродна-Азот», «Магілёўхімвалакно» - яны ў лепшым выпадку будуць узятыя Расеяй у абмен на акцыі. Гэта значыць рэальных грошай за іх краіна не атрымае. Максімум - атрымаецца пад іх прыцягнуць крэдыты ці нейкія інвестыцыі, тады прыватызацыя яшчэ мае сэнс.

Але жаданні беларускага боку відавочна перавышаюць сустрэчныя жаданні інвестараў. Таму ў сапраўдны момант прыватызацыя наўрад ці адбудзецца. Ну а што можа да яе падштурхнуць?... Нават складана сказаць, таму што крызіснае становішча цяпер цалкам можна на нейкі час вырашыць дэвальвацыяй. Хіба што Расея выставіць нейкія ўльтыматыўныя патрабаванні па прыватызацыі - але я не думаю, што яна зараз стане гэта рабіць. Так што я б вялікай прыватызацыі ў бліжэйшы час не чакаў.

- Ці мае перспектыву прапанаваная ў пачатку года Мікалаем Снапковым мадэль прыватызацыі, пры якой «фамільнае срэбра» не чапаюць, але спрабуюць прыватызаваць сотні сярэдніх прадпрыемстваў?

- Калі праводзіць конкурсы па прыватызацыі і рабіць гэта ўдумліва, усё пралічваючы, то гэта справа не аднаго дня і не аднаго месяца. Прычым колькі ж гэта трэба паставіць кантралёраў, каб не было прыватызацыі па сцэнары расейскай «прыхватызацыі»?.. І потым, якія гэта дасць сумы? Нават калі браць па $10 млн за прадпрыемства, то сто прадпрыемстваў дадуць мільярд даляраў, які Беларусь ніяк не ўратуе. Пры тым, што на сам працэс такой прыватызацыі будзе выдаткавана вельмі шмат часу. І там будзе карупцыйны складнік - чыноўнікі абмяняюць свае магчымасці на грошы і ўласнасць.

- Зараз курс даляра ў Беларусі стрымліваецца штучна - такая палітыка Нацбанка. У які момант гэтая палітыка можа змяніцца?

- Так, ён сапраўды стрымліваецца, гэта так. Калі ў эканоміцы, умоўна кажучы, мільярд рублёў і мільён даляраў, то рэальны курс даляра павінен складаць тысячу рублёў. Калі паспрабаваць яго штучна прынізіць - напрыклад, да 800 рублёў за даляр - гэта азначае, што замежнік цалкам спакойна будзе тут купляць тавар з разліку 800 рублёў, а за мяжой класці розніцу ў сваю кішэню. Калі курс «загнаць» вышэй, моцна абясцэніць рубель, то атрымліваецца, што экспарт будзе тут за даляр купляць нашмат больш тавараў і вывозіць іх за мяжу. Гэта значыць баланс павінен выконвацца - агульная маса грошай на агульны аб'ём валюты. Невялікія ваганні дапушчальныя, але рэзкіх адхіленняў не павінна быць наогул.

Таму зараз у нас рэальны курс павінен быць у раёне 11,5-12,5 тыс. за даляр. Таму дэвальвацыя на 20% фактычна проста зробіць курс рэальным. Так, яна дапаможа разгрузіць склады, але ўжо ў канцы года мы сутыкнемся з той жа самай праблемай. Так што 20% дэвальвацыі не вырашаюць на самай справе нічога.

- Скандал вакол «Беларуськалію» - ці паўплывае ён на адносіны Беларусі і Расеі ў сярэднетэрміновай перспектыве? І наогул ці паўплывае, улічваючы, што Пуцін усё паставіў на стварэнне ў 2015 годзе Еўразійскага Саюза?

- У Пуціна і варыянтаў няма. Унутры эканоміка ў яго не ў парадку - ліберальная мадэль эканомікі ў Расеі сябе не апраўдвае. Так што яго адзіная заслуга - паспяховая знешняя палітыка, а гэта як раз стварэнне Еўразійскага эканамічнага саюза.

З іншага боку, Беларусь знаходзіцца ў такой сітуацыі, што мяняць коней на пераправе ёй таксама цяжка. Таму два бакі будуць чакаць, пакуль хто-небудзь не зробіць якіх-небудзь сур'ёзных дзеянняў, але ў Расеі гэтыя магчымасці чакання нашмат больш.

А падзеі вакол БКК - гэта ў асноўным эмоцыі, якія спрабуюць ператварыць у справы. У судзе наўрад ці нешта можна прад'явіць Баўмгертнеру - ён быў старшынёй назіральнага савета, а рэальна ўсе дакументы падпісваў генеральны дырэктар - і гэта прадстаўнік беларускага боку. Але яго яшчэ да пачатку канфлікту мірна перавялі на іншую працу. Значыць, зусім нечаканымі гэтыя падзеі не сталі, хоць такога іх развіцця беларускі бок, вядома, не чакаў.

- Камітэт дзяржаўнага кантролю атрымаў статус самага магутнага і ўплывовага сілавога ведамства краіны. Ці азначае гэта, што ўлады рыхтуюцца зачыняць стратныя прадпрыемствы, частка з якіх за ўсе гады незалежнасці ні разу не працавала «ў плюс»?

- А што рабіць са стратнымі прадпрыемствамі? Сапраўды зачыняць? А сацыяльны фактар куды падзець? А калі гэта на раёне адно з вядучых прадпрыемстваў - зачыніць яго, і што далей? Наогул, калі не лічыць некалькі вядучых прадпрыемстваў, якія складаюць аснову эканомікі краіны, астатнія больш складаюць сацыяльны фактар. Адпаведна, закрыццё прадпрыемстваў - гэта падрыў сацыяльных праграм. Так што ўлады будуць адшукваць нейкія варыянты, нейкія магчымасці растэрміновак, адтэрміновак, будуць караць дырэктараў, якія адкрыта зарваліся, але змяняць сістэму ніхто не стане.

У дадзеным выпадку гэта ўжо дзяржаўная палітыка, а эканоміка тут адыходзіць на другі план. Гэта як з калгасамі, якім кожны год спісваюць або пралангуюць выдадзеныя годам раней крэдыты.

- У 2014 годзе чакаюцца «выбары» ў мясцовыя органы ўлады, у 2015-м - прэзідэнцкія. Якая мадэль пераважней для ўлады: пагадзіцца на абвал цяпер, а затым «аднаўляць рэпутацыю» як пасля 2011 года? Ці трымаць цяперашнюю «сацыяльную мадэль» зубамі яшчэ амаль два гады, здабываючы сродкі з самых неверагодных крыніц?

- Не хопіць сродкаў на два гады. Рэзерваў такіх няма. Я таму і кажу, што дэвальвацыя непазбежная, і першая палова 2014 года - апошні тэрмін, калі яна будзе праведзеная. Цяпер яшчэ ёсць магчымасць дачакацца сур'ёзных санкцый з боку Расеі, абвінаваціць знешнія сілы ў дэстабілізацыі эканомікі і пад гэты шумок абваліць рубель.

- Якая верагоднасць, што ў выніку, пасля ўсіх скандалаў і ў выпадку пераходу адносінаў з Расеяй на адносіны чыстага рынку, у Беларусі ўсталюецца рэжым «чучхе-light»?

- Гэта немагчыма. Пасярод Еўропы выбудаваць мяжу па вобразу Паўночнай Карэі проста немагчыма. Карэі прасцей: у яе з аднаго боку Кітай, які сам абараняецца ад імперыялістаў, з двух бакоў мора, і з аднаго боку - капіталістычная Паўднёвая Карэя. Акрамя таго, у нас менталітэт зусім іншы. Нашы людзі ўжо паездзілі па свеце, яны маюць зносіны праз інтэрнэт, і не пагодзяцца адмовіцца ад усяго гэтага.

Але самае галоўнае: з чаго ж тады жыць? У нас цяпер у выглядзе энергадатацый ідзе такі паток грошай, што замяніць яго ў прынцыпе няма чым. Да таго ж Беларусь са сваімі агракліматычнымі ўмовамі без інвестыцый у сельскую гаспадарку не можа вырабляць дастаткова харчавання. Зараз штогадовыя інвестыцыі ў наш аграрны сектар - каля $4 млрд, а прадуктовы экспарт прыкладна гэтую ж суму і складае.

І я не вельмі веру, што Расея рызыкне ўвесці супраць нас па-сапраўднаму сур'ёзныя санкцыі. Прыклад і Малдовы, і Украіны паказвае: калі пачынаецца адкрыта жорсткі дыктат, колькасць прыхільнікаў аб'яднання рэзка памяншаецца, а сярод т. з. эліты колькасць жадаючых «сысці на Захад» становіцца нашмат больш.