Фільм «У тумане» пакажуць у ЗША

Стужка беларускага рэжысёра Сяргея Лазніцы «У тумане» у канцы гэтага тыдня выходзіць у кінапракат ЗША.

Дыстрыбутарская фірма Strand Releasing, якая спецыялізуецца на артхаус-кіно, мерыцца паказаць гэтую псіхалагічную драму пра падзеі ў Беларусі ў разгар Другой сусветнай вайны ў абмежаванай сетцы кінатэатраў. У рускай праграме Бруклінскай акадэміі музыкі дэманстраваліся адразу тры фільмы Сяргея Лазніцы - «Шчасце маё», «У тумане» і кароткаметражка «Ліст».

Сітуацыя, у якой апынуўся герой фільма «У тумане» - чыгуначнік Сушчэня, безвыходная. Хлусліва абвінавачаны ў здрадзе, ён выпушчаны немцамі з-пад арышту, у той час як астатніх падазраваных у сабатажы чыгуначнікаў фашысты караюць смерцю. Як давесці партызанам, якія прысудзілі яго да смерці, што ён нікога не выдаваў? Як у нечалавечых абставінах захаваць чалавечую годнасць?

Сяргей Лазніца адказаў на пытанні «Голоса Америки».

- Што падштурхнула вас звярнуцца да прозы Васіля Быкава? Ці звязана гэта з жаданнем дакрануцца да каранёў, да роднай зямлі, вы ж родам з Беларусі?

- Выбар аповесці Васіля Быкава «У тумане» у нейкай ступені, вядома, звязаны з тым, што я нарадзіўся ў Беларусі, час ад часу прыязджаў туды пагасцяваць у сваякоў і добра ведаю і гэтыя месцы, і людзей, якія там жывуць. Я як толькі прачытаў аповесць, адразу напісаў сцэнар. Праз дзесяць гадоў мы здолелі сабраць бюджэт і зняць карціну.

- Рэч гэтая, «У тумане», загадзя складаная для экранізацыі. Мінімум дзеянняў, усяго тры героі, покрыва ночы, аднастайнасць фону-ландшафту. Ці падахвочвала вас цяжкасць перакладу гэтай літаратуры на кінамову?

- Ніколі не думаў пра тое, што гэта складаная для экранізацыі аповесць. Вядома, мне нешта давялося змяніць, але не так шмат. Я напісаў некалькі сцэн і скараціў некаторыя лініі.

- Аналогія з «Узыходжаннем» Ларысы Шапіцькі непазбежная. І ў вас, і ў яе - партызанская тэма, тэма гераічнай стойкасці і здрады ў экстрэмальных абставінах, героі, якія ўвасабляюць розныя мадэлі чалавечых паводзін. Наколькі гэтае параўнанне, гэтая рэальная ці ўяўная пераемнасць для вас важныя?

- Фільм «Узыходжанне» быў зняты таксама паводле аповесці Васіля Быкава. Аповесць называецца «Сотнікаў». «У тумане» Васіль Быкаў напісаў пазней, ужо ў васьмідзесятыя гады, але тэма гэтай аповесці - варыяцыя тэмы «Сотнікава». Адсюль безумоўна і падабенства, і адрозненні. Я пачынаю фільм сцэнай павешання, якая з'яўляецца ў фільме Шапіцькі кульмінацыйнай і адной з апошніх. Гэтай сцэны ў аповесці няма, і мне давялося яе дадаць, бо яна вельмі важная і задае інтанацыю фільма. Сцэна, як і ўвесь фільм, стрыманая і пазбаўленая, наколькі гэта было магчыма, націску, падкрэслення, пафасу. У Шапіцькі ў фільме пафас прысутнічае. У гэтым сэнсе гэта стылістычная спрэчка ды іншы погляд.

- Сушчэня нясе цела смяротна параненага партызана Бурава, якому быў дадзены загад яго забіць, і яшчэ адна асацыяцыя ў гэтай сувязі непазбежная - Галгофа, астатні шлях Хрыста. Наколькі хрысціянскія матывы істотныя для вас?

- Хрысціянскія матывы прысутнічаюць у прозе Васіля Быкава. Яны настолькі ж істотныя для мяне, наколькі яны істотныя для еўрапейскай культуры ў цэлым. Мы наогул дзеці хрысціянскай культуры, якая б ідэалогія дзе ні расла.

- Ваш папярэдні фільм, «Шчасце маё», быў насычаны і нават перанасычаны разнастайнымі падзеямі. Гэта была свайго кшталту выяўная эпасная дзея, прапісаная да драбніц сацыяльнага жыху. Тут жа, усё занурага ў няпэўнасць, падманную дваістасць - успамінаецца і Акутагава, аповяд з падобнай назвай «У гушчары». Туман як мастацкі прыём. І ў гэтым кантэксце кароткаметражка «Ліст», дзе размытасць малюнкаў дамінуе, вызначаючы эстэтыку, успрымаецца як падмалёўка, як далёкая падступка да візуальнага стылю «У тумане». Раскажыце, як вы шукалі мастацкую развязку фільма?

- Я нічога не шукаў. Мне падабаецца гэтая фраза ў Пікаса - «Я не шукаю, я знаходжу». Трэба было толькі знайсці месцы, рэквізіт, пабудаваць дамы і станцыю, каб зноў гэта стала віртуальным - ценем на экране. Звычайна за паўгода да здымак я, аператар Алег Муту і мастак Кірыл Шувалаў збіраемся і абмяркоўваем сцэнар паслядоўна, эпізод за эпізодам, і Кірыл малюе раскадроўкі. Вось у гэты момант і з'яўляюцца правілы, якімі мы будзем кіравацца, здымаючы фільм. Я б не сказаў, што фільм «Ліст» гэта падмалёўка да вялікай карціны. Гэта цалкам самастойны фільм, матэрыял якога быў зняты дванаццаць гадоў таму. Фільм выйшаў цяпер, проста таму, што паспеў. Так здарылася. Можна ўважаць гэта за супадзенне.

- Як вы дабіралі актораў? Як з імі працавалі, ці пасвячалі ва ўсе тонкасці акторскай задачы?

- Валодзю Свірскага на ролю Сушчэні мне параіў Грыша Дабрыгін - сябар Валодзі і таксама выдатны актор. А наогул я езджу па гарадах, раблю кастынг. Як звычайна. У Расеі шмат вельмі добрых актораў. Усё ж такі школу ўдалося захаваць. Працую з акторамі я як звычайна - рэпетую. Тут няма ніякай хітрасці, пра якую можна сказаць. У гэтым працэсе, зрэшты, ёсць хітрасці, якія ня апішаш словамі.

- У інтэрв'ю са мной у 2007 годзе з нагоды «Блакады» вы сказалі, што «хацелі паказаць вайну як расчалавечванне чалавека». Расчалавечванне ва ўмовах вайны вельмі бачна ў фрагментах-флэшбэках у «Шчасце маё». Тут жа, у новай працы, акцэнты крыху іншыя: з аднаго боку, «банальнасць зла» у асобе партызана Войціка, які здрадзіў сваім дзеля выратавання сябе, з другога – чын пакоры і самаадрачэння Сушчэні. Чаму менавіта гэты маральны вектар вам сёння цікавы?

- Галоўны герой фільма Сушчэня - не філосаф. Ён такі, які ён ёсць у сілу такой ягонай чалавечай прыроды. Ён проста не здольны зразумець, што адбылося са светам за адно імгненне. Чаму навакольны свет стаў варожы да яго. Чаму ад яго адвярнуліся родныя і блізкія. Ён чамусьці мяркуе, што гэта становішча рэчаў можна неяк змяніць. І ён увесь фільм, па сутнасці, развітваецца з гэтай ілюзіяй. Мяне прыцягнуў такі рэдкі ў наш час характар. Можна сказаць, знікаючы тып людзей.

- У Васіля Быкава ў аповесці прысутнічае нейкі фаталізм, выяўлены двума фразамі ў фінале: «Чалавек не ўсё можа. Часам ён не можа анічога». Вы падзяляеце гэты пункт гледжання?

- Калі б я не думаў гэтак жа, я б не рабіў гэты фільм.

- Што наступнае ў вашых планах?

- У наступным годзе я буду здымаць фільм «Бабін Яр». Гэта арыгінальны сцэнар, які я напісаў сам, абапіраючыся на самыя разнастайныя гістарычныя крыніцы. Цяпер мы ўжо пачалі падрыхтоўку да здымак.

Сяргей Лазніца нарадзіўся ў 1964 годзе ў беларускім горадзе Баранавічы. У 1987 годзе скончыў Кіеўскі політэхнічны інстытут спецыяльнасцю інжынер-матэматык. З 1987 да 1991 гады працаваў у кіеўскім Інстытуце кібернетыкі, дзе займаўся распрацоўкай экспэртных сістэм і праблемамі штучнага інтэлекту. Таксама працаваў перакладчыкам з японскай мовы. У 1997 годзе скончыў УДIК, майстэрню рэжысуры ігравога кіно. Атрымаў міжнародную вядомасць як аўтар дакументальных фільмаў «Талака», «Прадстаўленне», «Блакада» ды іншых, за якія ўганараваны мноствам фестывальных узнагарод. З 2001 года Сяргей Лазніца жыве ў Нямеччыне.

Ягоны ігравы дэбют «Шчасце маё» (2010), паказаны ўпершыню на кінафестывалі ў Канне, атрымаў шмат прэстыжных узнагарод і выклікаў вострую дыскусію ў расейскай прэсе. Прэм'ера ягонай другой ігравой стужкі «У тумане» адбылася ў траўні мінулага года ў Канах, дзе была ўганараваная прызам Міжнароднай федэрацыі крытыкаў FIPRESCI. Гэтая экранізацыя ваеннай аповесці Васіля Быкава адзначана таксама гран-пры фестываляў імя Андрэя Таркоўскага «Люстэрка» і «Залаты абрыкос» у Ерэване.