Страчаны горад

Камунізм быў не толькі палітычным, але і эстэтычным праектам.

Аднапартыйнай дыктатуры, а таксама поўнага кантролю дзяржавы над эканомікай не хапала для рэалізацыі вялікай утопіі. Ну і што з таго, што быў устаноўлены новы рэжым, а яго ворагі знішчаныя? Людзі бачылі матэрыяльныя сляды мінулага - палацы і святыні - і маглі разважаць, што перад рэвалюцыяй не ўсё было так дрэнна. Таму трэба было нешта з гэтым зрабіць, піша Rzeczpospolita (пераклад - charter97.org).

У 1922 годзе Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка была адным з удзельнікаў падпісання дамовы аб стварэнні СССР. Першапачаткова яе сталіцай павінен быў стаць Магілёў. Таму ўлады прыступілі да зачысткі гістарычных помнікаў. Там былі знішчаныя 15 цэркваў. У жыхароў горада было пачуццё маючага адбыцца канца свету.

У рэшце рэшт, сталіцай Беларускай ССР стаў Менск. Варта нагадаць, што недалёка ад яго ў 1921 годзе была ўстаноўленая польска-савецкая мяжа. Палякі, якія жылі ў гэтым горадзе, разлічвалі, што ён будзе належаць Польшчы. Аднак гэтага не адбылося.

Менск павінен быў стаць візітнай карткай СССР і адначасова варотамі на Захад. Для гэтага быў распрацаваны план перабудовы горада. Гаворка ішла пра знішчэнне ўсяго таго, што было пабудавана перад бальшавіцкай рэвалюцыяй. Ніхто не пытаўся меркавання жыхароў сталіцы Беларусі, ніхто не браў пад увагу яе тапаграфічных асаблівасцяў. Ідэя заключалася ў тым, каб паўстаў вялізны мегаполіс з шырокімі вуліцамі і пампезнымі будынкамі.

Такі быў капрыз першага сакратара Камуністычнай партыі Беларусі Панцеляймона Панамарэнкі. Мабыць, яго натхніў знакаміты твор XVII стагоддзя «Горад Сонца» Тамаза Кампанелы, у якім аўтар паказаў сваё бачанне дзяржавы ўсеагульнага шчасця з грамадскай уласнасцю.

З 1941 года Менск знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй, а ў 1944 годзе яго вызвалілі. У выніку вайны беларуская сталіца пазбавілася 80% будынкаў. Савецкая прапаганда распаўсюджвала версію, згодна з якой немцы практычна зраўнялі Менск з зямлёй. Пасля вайны трэба было стварыць цалкам новы горад.

Тым часам аказалася, што немцы планамерна не знішчалі сталіцу Беларусі. Варта таксама адзначыць, што ў перыяд акупацыі былі дазволеныя беларускамоўныя школы і нацыянальны бел-чырвона-белы сцяг. Але гэта не азначала адраджэння беларускай самабытнасці. Менск павінен быў быць для Трэцяга рэйха варотамі на Усход і адначасова ваеннай базай для кантролю акупаваных тэрыторый. Карэннае насельніцтва павінна было стаць рабочай сілай для выкарыстання ў будучым прамысловым комплексе Германіі.

У сваю чаргу ў СССР падчас вайны не было ніякіх сумневаў для таго, каб ператварыць беларускую сталіцу ў руіны. У 1942 годзе адбываліся рэгулярныя бамбардзіроўкі Менска. Пасля вайны стала ясна, што гістарычны цэнтр можна было адбудаваць. Аднак з ідэалагічных прычынаў гэтага зроблена не было. Калі камісія савецкіх архітэктараў прызнала Менск унікальным гістарычным феноменам параўнальным са Львовам і Вільняй, яе просьбы былі праігнараваныя партыйнымі і мясцовымі ўладамі.

Знакамітым з'яўляецца выпадак з касцёлам святога Фамы Аквінскага і кляштара Дамініканцаў. На аднаўленне гэтага гістарычнага комплексу Саветы ў межах ваенных рэпарацый запатрабавалі ад Германіі велізарную суму. Але аднаўлення не адбылося. Было працягнутае ажыццяўленне перадваеннага плана. Стары Менск знікаў з твару зямлі. З'явіліся гіганцкія будынкі, якія адлюстроўвалі маніфест камунізму.

У незалежнай Польшчы ішла спрэчка, знесці Палац культуры і навукі ці ж захаваць яго як помнік камунізму. Можна з упэўненасцю сказаць, што такім помнікам з'яўляецца беларуская сталіца. У сваю чаргу мастак Артур Клінаў, аўтар кнігі «Менск. Даведнік па Горадзе Сонца» сцвярджае, што гэты горад можа «знікнуць і патануць у дробнабуржуазным шкляным кічы».

Такім чынам, кожная эпоха мае свае спецыфічныя выклікі і выпрабаванні. І нават Лукашэнка не ў стане супрацьстаяць уплыву часу.