Кітайцы абжываюць Беларусь

Актыўнасць кітайскага бізнесу ў Беларусі прымушае турбавацца нават Маскву.

Калі прэзідэнт Януковіч, з'яжджаючы за інвестыцыямі ў Пекін у разгар супрацьстаяння з Еўрамайданам, толькі асвойвае мастацтва гульні на нервах ў ЕЗ і РФ, то ў Беларусі кампаніі КНР ужо працуюць: прама пад Менскам яны будуюць высокатэхналагічны горад памерам у трэць беларускай сталіцы, піша часопіс «Огонек».

Праект, які па задумах беларускіх чыноўнікаў павінен падвоіць даходную частку бюджэту, ужо зацверджаны ўказам Лукашэнкі. Ва ўмовах Беларусі гэты нарматыўны акт параўнальны з артыкулам Канстытуцыі, таму амбасадар КНР у Менску Гунь Цзяньвэй упэўнена вызначае статус пачынання як унікальны: наўрад ці дзе-небудзь яшчэ ў Еўропе ў дадзены момант можна стварыць прамысловы парк з такой магутнай інфраструктурай.

Інфраструктура і сапраўды ого-го. У 4 кіламетрах - міжнародны аэрапорт Менск, за ахоўнай лесапаласой - траса Масква - Менск (далей праз Польшчу яна ідзе на Берлін). Лепш лагістыкі і не прыдумаць: не выпадкова ўсе альтэрнатыўныя пляцоўкі кітайцы адхілілі. Задуманая таксама хуткасная чыгуначная магістраль, а па Беларусі паўзуць чуткі аб міграцыі 600 тысяч кітайцаў. Адкрытае пытанне - куды будзе накіраваная таварная экспансія кітайскіх фірмаў, якія атрымаюць гэты плацдарм у 300 кіламетрах ад межаў ЕЗ і Расеі, якая ўваходзіць, нагадаем, у Мытны саюз з Беларуссю і Казахстанам? Зрэшты, адзін напрамак не выключае іншы: галоўнай фабрыцы свету, як даўно называюць Кітай, цікавыя ўсе рынкі, да якіх яна можа дацягнуцца таварамі.

Пасёлкі супраць тэхнапарку

Суботнім днём Ірына Козел фарбуе трубу газавага адводу. Блакітнае паліва ў вёску Быкачына, што ў 20 кіламетрах ад Менска, правялі восенню. Актыўная фаза работ прыйшлася на той час, калі жыхары гэтага і яшчэ 13 навакольных пасёлкаў рыхтаваліся да зносу сваіх дамоў дзеля глабальнай будоўлі эпохі Лукашэнкі - Беларуска-Кітайскага тэхнапарка.

Электроніка, машынабудаванне, тонкая хімія, біятэхналогіі, прамысловасць новых матэрыялаў. На 90 квадратных кіламетраў, большую частку якіх займаюць лясы, павінны размясціцца высокатэхналагічныя вытворчасці і даследчыя лабараторыі, лагістычныя цэнтры, камерцыйныя комплексы і жыллё - ад тыпавога да элітнага. Рэзідэнтам тэхнапарку абяцаныя льготы: поўнае вызваленне ад падаткаў на прыбытак, зямлю і нерухомасць на першыя 10 гадоў працы і палавіннае - на наступныя дзесяць. Старажылам нічога падобнага, зразумела, не свеціць.

Старажылы, праўда, тут паняцце адноснае. Прыклад тая ж Ірына - у Быкачына нарадзілася, тут жыве яе мама, але сама яна ў Менску, працуе настаўніцай. Паўтара дзясятка гадоў таму, вырашыўшы з мужам асталявацца на зямлі, часткова купілі, часткова ўзялі ў арэнду зямлю, пабудавалі дамы дзецям. Такіх гараджан, якіх пацягнула на зямлю, у навакольных вёсках большасць. Пра тое, што іх пабудовы могуць спагнаць ва карысць дзяржавы за мінімальную кампенсацыю, людзі даведаліся са СМІ. Пасля калектыўнага абурэння населеныя пункты зносіць перадумалі - але і генплана развіцця тэрыторыі ніхто не адмяняў.

- Цяпер так кажуць: гадоў 15 мы вас чапаць не будзем, - распавядае Ірына. - Гэта значыць, мы трапім у рэзервацыю. Потым абяцаюць даць новую зямлю. Гэта што ж, зноўку будавацца? Ды тут кожны зараз абураецца!

Наконт кожнага - гэта і праўда, і не. З прэсай жыхары закінутых у лясах вёсак маюць зносіны па-партызанску: доўга высвятляюць, хто і адкуль, затым просяць напісаць, што «тут з намі робяць», а пасля просьбы прадставіцца на дыктафон, разбягаюцца хто куды. Часта кажуць: у вёсках збіралі сотні подпісаў супраць. Але калі ў мясцовым - Смалявіцкім - райвыканкаме прайшло грамадскае абмеркаванне праекта, за будаўніцтва выказаліся 299 чалавек. Супраць - двое.

- Праўда, адкуль яны ўзялі гэтыя лічбы, я не разумею, - кажа яшчэ адзін мясцовы жыхар, Віктар Абметка. - Прадстаўнікоў уладаў мы тут і не бачылі. А пра тое, як развіваецца праект, даведваемся з газет.

Інфармацыйны вакуум рэгулярна нараджае страхі - пра пагрозы для экалогіі і пра тое, што пад Менск завязуць 600 тысяч кітайцаў. Адкуль гэтая лічба, ніхто не ведае, але для турботы па частцы экалогіі прычыны маюцца. Справа ў тым, што на тэрыторыі будучага тэхнапарку шмат падземных азёр (таму мясцовасць у часы СССР не забудоўвалася), два прыродных заказніка, некалькі жывёльных могiльнiкаў, а таксама Пятровіцкае вадасховішча, адкуль п'е ваду частка беларускай сталіцы.

Парушэнне балансу дэмаграфічнага хвалюе не менш. «Калі тут пачнуць масава сяліцца кітайцы, я і не ведаю, на якой мове мы тут будзем размаўляць праз некалькі гадоў, - працягвае Віктар Абметка. - Я вось нарадзіўся ў вёсцы, а не ведаю толкам ні беларускай, ні рускай. Размаўляем на «трасянцы».

Зрэшты, сёння самы рэальны са страхаў - масавыя высечкі. «Нашы лясы ўжо перавялі ў іншую - гаспадарчую - катэгорыю, - нагадвае Ірына, чый бацька ляснічым саджаў тут лясы пасля вайны. - Высякаць будуць пад корань. Пра наступствы для Менска і ўсёй краіны ніхто не задумваўся».

Апошнюю спробу адбіцца ад маштабнай будоўлі, распавядае яна, яе аднавяскоўцы распачалі паўгода таму. Ціха, без прэсы сабралі подпісы за будаўніцтва ў вёсцы праваслаўнай царквы - па задуме быкачынцаў, яна павінна была адпудзіць чужакоў. Але ў райвыканкаме таксама не лыкам шытыя: зварот разгледзелі - і на ўсялякі выпадак не дазволілі.

Акно ў Расею?

У 2013-м у КНР прайшло некалькі маштабных прэзентацый менскага тэхнапарку, ва ўпраўленні якім у кітайскага боку безапеляцыйныя 60 адсоткаў. Сярод канкурэнтных пераваг праекта менскія чыноўнікі асабліва вылучалі ўдзел Беларусі ў Мытным саюзе: маўляў, гэта дазволіць прадукцыі рэзідэнтаў парку бесперашкодна трапляць на казахскі і, вядома, расейскі рынкі.

- Улады відавочна не разлічваюць на тое, што тавары з тэхнапарку будуць прадавацца ў Беларусі, - заўважае выканаўчы дырэктар аналітычнага цэнтра «Стратэгія» Яраслаў Раманчук. - Яны думаюць толькі пра тое, як нацэліць патэнцыйных рэзідэнтаў на расейскі рынак.

Раманчук лічыць, што тэхнапарк - гэта свайго роду дзірка на целе Мытнага саюза. Пры гэтым, мяркуе эксперт, пакуль тавары з тэхнапарку не стануць сур'ёзнай пагрозай расейскаму рынку, Масква будзе назіраць: бо праекту могуць перашкодзіць і іншыя фактары, напрыклад імідж Беларусі як ненадзейнага партнёра.

- Краіну, дзе ўрад не можа справіцца з інфляцыяй, дзе няма выразнай валютнай палітыкі, цяжка лічыць спрыяльным месцам для доўгатэрміновых інвестыцый, - тлумачыць ён.

Кітайскія прадстаўнікі такога песімізму не падзяляюць. «Беларусь можа быць упэўненая, што парк мы пабудуем, - на ўмовах ананімнасці падкрэсліваюць яны, - калі, вядома, не сутыкнемся з нейкай эпічнай па памерах карупцыяй і не вырашым «адключыць сілкаванне». А калі парк будзе пабудаваны, Беларусь атрымае тое, што спрабавала зрабіць Расея і пакуль не змагла. Памятаеце Сколкава?»

Зрэшты, ключавы суразмоўца па гэтай праблеме на сёння - Аляксандр Ярмак, кіраўнік адміністрацыі тэхнапарку, чалавек, які прадстаўляе ў будучым кітайскім горадзе беларускую ўладу. У яго асаблівая місія, пра што нагадваюць адразу два партрэта Лукашэнкі ў яго кабінеце. Адзін, мінімалістычны, другі - поўнапамерны - глядзіць са сцяны, азараецца сонцам, якое нядаўна ўстала на Усходзе.

У штатным раскладзе адміністрацыі - 17 чалавек, з якіх пакуль працуюць дзевяць. У якасці рэзідэнтаў гатовыя зарэгістравацца пяць кампаній - з іх Ярмак гатовы назваць тры: гэта кітайскі вытворца смартфонаў ZTE і дзве фармацэўтычныя кампаніі - «Аса-медыка» з Беларусі і расейскі «Ф-сінтэз». Пра магчымы прыход у парк такіх гігантаў, як Sinomach (машынабудаванне і цяжкая тэхніка), пра што мінулым летам пісалі кітайскія СМІ, пакуль ён замоўчвае.

Аляксандр Ярмак вырабляе ўражанне чалавека, у якога ёсць адказы на ўсе пытанні. Так, пад высечку падпадае 38 квадратных кіламетраў лесу, але высечкі не будуць суцэльнымі, іх правядуць на працягу 20-30 гадоў, пры гэтым прадугледжаныя кампенсацыйныя пасадкі лесу на 43 квадратных кіламетраў. Вакол населеных пунктаў пакінуць ахоўныя лесапалосы. Каментуючы незадаволенасць мясцовых, Ярмак нагадвае: пры будаўніцтве тэхнапаркаў у Кітаі выключэнняў для тых, хто пражывае на іх тэрыторыі, не рабілі - зносілі ўсе паселішчы, а людзям падавалі жыллё і кампенсацыю ў другім месцы.

- Рана ці позна, напэўна, усё прыйдзе да таго, што сістэма інтэгруе паселішчы, - кажа ён.

Прыезд сотняў тысяч кітайскіх мігрантаў у 9,5 - мільённую Беларусь Ярмак называе нерэальным.

- Мы гаворым пра будаўніцтва прадпрыемстваў пятага і шостага тэхналагічных укладаў, а яны не прадугледжваюць такога ліку рабочых, - удакладняе ён. - Ставіцца задача, каб работнікаў было як мага менш, каб усё было аўтаматызавана і рабатызавана. Падумайце самі, колькі ж трэба прадпрыемстваў і якіх, каб задзейнічаць 600 тысяч?

У статутах кітайскіх тэхнапаркаў у Азіі і Афрыцы, нагадвае Ярмак, заўсёды прапісвалася : там могуць быць зарэгістраваныя толькі кампаніі-рэзідэнты КНР (у Беларусі не так, нагадвае ён). Але нават там доля работнікаў з КНР была да 20 адсоткаў - як правіла, кіраўнікі і тэхнолагі. Пад Менскам жа, як мы плануем, будуць не толькі рэзідэнты КНР і Беларусі, але і іншых краін, таму тут наўрад ці будзе нават 20 адсоткаў замежных рабочых.

Па словах Ярмака, сам новы горад праектуецца па сучасных нормах, з будынкамі нізкай паверхавасці і зялёнымі зонамі. Плануецца, што праз 30 гадоў тут будзе пражываць 155 тысяч чалавек. Нават калі 20 адсоткаў з іх будуць замежнікамі, столькі «пераварыць» Беларусь зможа, упэўнены ён.

Лічбы прытоку мігрантаў, якія называе чыноўнік, - гэта яго асабістая ацэнка. Ні ў адным пратаколе аб намерах не прапісаныя абмежаванні ні па агульнай колькасці мігрантаў, ні па колькасці замежнай працоўнай сілы на прадпрыемствах, прызнае Ярмак. Паводле яго слоў, каго наймаць, будзе вырашаць інвестар. Але беларускі бок спадзяецца: кадравы патэнцыял Беларусі рэзідэнтаў задаволіць.

- Не выключана, - працягвае ён , - што мэнэджарскі персанал будзе замежным, калі прадпрыемства не знойдзе спецыялістаў у нас. Але завозіць яшчэ і астатніх работнікаў, я думаю, накладна для бізнесу. Бо тых жа беларусаў, хутчэй за ўсё, не трэба будзе забяспечваць жыллём.

Першыя працы разгорнуцца на ўчастку ў 10 квадратных кіламетраў, па якім ужо ёсць дэталізаваны план. Прамысловая забудова зойме 820 гектараў, яшчэ 200 гектараў аддадуць пад адміністрацыйныя, камерцыйныя і жылыя будынкі. Інвестыцыі ў першы этап ацэньваюцца ў 6 млрд даляраў. Да лета 2014-га беларускі бок мае намер падвесці асноўныя камунікацыі да межаў парку. Унутранай інфраструктурай зоймецца бізнес - па крайняй меры, так вызначана ўказам прэзідэнта. Зрэшты, Аляксандр Ярмак агаворваецца : апошняя ўмова можа і змяніцца.

Мадэрнізацыя Беларусі праз тэхнапарк не павінна выклікаць незадаволенасці Масквы, лічыць чыноўнік, так як у Беларусі і Расеі сёння адзіная эканамічная прастора, а значыць, дзве краіны «выступаюць адзіным фронтам за прыцягненне інвестыцый і новых тэхналогій на агульную тэрыторыю». Што ж тычыцца перспектыў, беларускі чыноўнік дапускае: прадукцыя многіх прадпрыемстваў тэхнапарку пойдзе на Усход.

«Нашы паспіваюцца»

Па лясных сцежках на тэрыторыі, якой наканавана стаць плацдармам беларускай тэхналагічнай рэвалюцыі, ваш карэспандэнт прабіраецца ў прычэпе мотаблока. Лес акуратна расчэрчаны на сектары, дзе-нідзе пачатыя высечкі - гэта нягледзячы на тое, што праект яшчэ не прайшоў усіх дзяржэкспертыз. Дзве спадарожніцы - з вёскі Волма, што на мяжы будучага тэхнапарку - пачым дарма лаюць ініцыятыву ўладаў, з-за якой восенню не сходзіш у лес за грыбамі. Адзіны пазітыў, які яны звязваюць з прыходам кітайцаў - у іх маладых аднавясковак мацнее надзея выйсці замуж: «Нашы паспіваліся».

Афіцыйны Менск тым часам ужо абвясціў Пекін стратэгічным партнёрам. Сёння кітайцы ў Менску - стабільна другая па колькасці катэгорыя замежнікаў пасля рускіх. Яны электрыфікуюць чыгункі, мадэрнізуюць электраэнергетыку, нязменна перамагаючы у конкурсах на пастаўку абсталявання, будуюць другую ўзлётна-пасадачную паласу ў аэрапорце Менска - як раз побач з будучым тэхнапаркам.

У мінулым годзе ў Беларусі пачаты выпуск і кітайскіх легкавікоў Geely. Праектная магутнасць завода - 100 тысяч аўто ў год - у сем разоў больш, чым такіх аўто прадаецца ў Расеі. Улічваючы, што самі беларусы ў сілу невялікі пакупніцкай здольнасці і іншых фактараў схільныя браць патрыманыя іншамаркі з Еўропы, становіцца відавочным, на якіх пакупнікоў разлічваюць аўтары праекта.

Для Лукашэнкі Беларуска-Кітайскі тэхнапарк - спосаб пакінуць памяць пра тое, што ў яго кіраванне ў краіне было пабудавана нешта сапраўды значнае, акрамя аграгарадкоў і ўсюдыісных лядовых палацаў, якія набіваюць аскому мясцоваму электарату як прыклад неэфектыўных марнаванняў. Першая глабальная будоўля прэзідэнта - сталічны фінансавы цэнтр «Менск-сіці», які ў свае лепшыя часы ацэньваўся ў 30 млрд даляраў, адышоў у нябыт пасля сыходу расейскага інвестара.

Для Кітая беларускі праект-гэта спроба выхаду з праектамі тэхнапаркаў на трэці кантынент пасля Азіі і Афрыкі. Не сакрэт, што КНР набыла шмат еўрапейскіх кампаній у апошнія гады, пераважна ў краінах PIGS (Партугалія, Ірландыя, Грэцыя, Іспанія) пасля таго, як тройка крэдытораў (ЕЗ, Еўрапейскі Цэнтрабанк і МВФ) прымусіла іх прыватызаваць ключавыя кампаніі і сектары эканомікі (яркі прыклад - грэцкі порт Пірэй). Так што, Беларуска-Кітайскі тэхнапарк можа стаць той мадэлью, па якой чырвоны дракон будзе аб'ядноўваць свае новыя магутнасці і ў Еўразвязе.

Тым не менш, для сям'і Ірыны Козел, якая разглядала вёску Быкачына пад Менскам як пляцоўку для будучай радавой сядзібы, кітайскія заводы за ўласным плотам, хутчэй за ўсё, будуць азначаць канец гэтай мары.

- Мой старэйшы сын з сям'ёй жыве цяпер у Лондане, ён праграміст, у яго там бізнес, - распавядае яна. - Мы і яму купілі ўчастак зямлі на ўскрайку вёскі, пабудавалі часовы дом, таму што ён хацеў у будучыні сюды вярнуцца. Але ў апошні свой прыезд паглядзеў на тое, як развіваецца гісторыя з тэхнапаркам, і больш пра вяртанне не кажа.

Для Беларусі, якая за апошнія 20 гадоў страціла 8,5 адсотка насельніцтва, гэтыя словы шмат значаць. Мабыць, больш нават, чым прыход замежных інвестараў са сваёй працоўнай сілай.