Ірына Халіп і Pussy Riot узялі ўдзел у акцыі англійскага ПЭН-цэнтра

Былыя палітвязні напісалі пра важнасць кніг у турмах.

Беларуская журналістка Ірына Халіп, удзельніца гурта Pussy Riot Надзея Талаконнікава і брытанскі тэатральны рэжысёр Дэвід Сесіл узялі ўдзел у кампаніі, якая праводзіцца пры падтрымцы англійскага ПЭН-цэнтра і Лігі Говарда па рэформе пенітэнцыярнай сістэмы - няўрадавай арганізацыі, заснаванай ў 1866 годзе, якая вядзе барацьбу за абарону правоў зняволеных. Пра гэта паведамляецца на сайце англійскага ПЭН-цэнтра (пераклад - charter97.org).

Для таго, каб прыцягнуць увагу да бягучай сітуацыі з вязнямі ў Велікабрытаніі, арганізатары кампаніі прапанавалі вядомым журналістам, пісьменнікам, дзеячам культуры і мастацтва, грамадскім актывістам расказаць пра значэнне чытання і атрымання кніг у турмах. У акцыі ўзялі ўдзел былыя зняволеныя з розных краін свету, у тым ліку, з Беларусі, Расеі, Кубы, Нігерыі, Уганды і Камеруна.

«Гэтыя вельмі дынамічныя сведчанні - яшчэ адно сведчанне таго, што кнігі з'яўляюцца выратавальным кругам, - заявіў Джо Гленвіл, дырэктар Англійскага ПЭН-цэнтра. - Адказы, якія мы атрымалі з усяго свету, дэманструюць, што літаратура можа зрабіць для зняволеных. Мы расчараваныя, што ўрад да гэтага часу не ў стане адказаць на нашу просьбу аб сустрэчы для вырашэння нашых праблем».

Прыводзім тэкст, напісаны Ірынай Халіп і апублікаваны на сайце Англійскага ПЭН-цэнтра, цалкам:

- Без кніг у турме няма чым дыхаць

Калі мяне арыштавалі і прывялі ў турэмную камеру, я амаль аўтаматычна адзначыла, што на адной з тумбачак ляжаць кнігі: «Майстар і Маргарыта» Міхаіла Булгакава, апавяданні Антона Чэхава, аповесці Міхаіла Велера, раман Мікалая Клімантовіча і некалькі авантурных раманаў Сідні Шэлдана. «Нічога, і ў турме жыць можна, будзе што чытаць», - падумала я. Сукамерніцы ў першы ж вечар расказалі: бібліятэчны дзень у турме - чацвер. Трэба загадзя напісаць заяву ад усіх насельнікаў камеры на імя дзяжурнага: «Просім ажыццявіць замену кніг», - і ў той жа вечар стос ужо прачытаных кніг заменяць на новы стос.

Мяне арыштавалі 19 снежня 2010 года, у нядзелю. У чацвер, 23 снежня, нам кнігі не памянялі. Мы з сукамерніцамі не засмуціліся: думалі, што адміністрацыя проста забылася пра бібліятэчны дзень з-за масавых арыштаў і шматлікіх пераменаў з нагоды напаўнення турмы КДБ актывістамі апазіцыі і палітычнымі лідпрамі. Толькі праз два тыдні мы ўсё ж такі папрасілі іншыя кнігі. Але лепш бы мы гэтага не рабілі і пакінулі сабе апавяданні Чэхава!

У «кармушку» ў першы чацвер студзеня нам працягнулі вялікі стос кніг. На кожнай вокладцы - абавязковая томная прыгажуня ў абдымках такога ж прыгажуна. І назвы - усё вытворныя ад «Тамлення страсці». Мы з жахам пачалі чытаць анатацыі: «Суровы нарманскі рыцар сустракае юную прыгажуню», «На яхту, якая вандруе па Карыбскім моры, нападаюць піраты і бяруць у закладніцы дачку капітана», - і ўсё ў такім жа духу.

- А можа, што-небудзь іншае дасце? - крычалі мы ў «кармушку» кантралёру.

- Не дамо, не паложана!

- Ну хоць дэтэктывы дайце!

- Не паложана!

На наступны дзень начальнік турмы выклікаў мяне, каб падзяліцца ўласнай «геніяльнай» ідэяй:

- Ну як вам кніжкі? Я спецыяльна сказаў падначаленым, каб вам толькі такія кнігі цяпер прыносілі.

- Але навошта?

- Дык вы ж у турме, а якая турма без катаванняў? Вось мы і вырашылі катаваць вас любоўнымі раманамі.

Дарэчы, іншай жаночай камеры турмы КДБ, у якой сядзела мая сяброўка і калега Наташа Радзіна, рэдактар charter97.org, пашанцавала больш: ім аднойчы з такім жа стосам любоўных раманаў выпадкова прынеслі «На Заходнім фронце без пераменаў» Рэмарка і «Манахіню» Дзідро. «Манахіня» адносілася, зразумела, да ліку жаночых раманаў, але ўся Наташына камера прачытала яе з задавальненнем і рэплікамі накшталт: «Калі б на волі рукі да Дзідро дайшлі?» гэта значыць дамы з іншай камеры былі шчасліўчыкамі ў параўнанні з намі. Пра мужчын і казаць няма чаго: мой муж, які сядзеў у суседняй камеры, падчас следства перачытаў Фолкнэра, Дзікенса, Мана, Фейхтвангера, Талстога, Дастаеўскага. Калі пасля прысуду яго перавялі ў іншую турму, ён скардзіўся ў лісце, што бібліятэка там куды бядней, чым бібліятэка СІЗА КДБ. А потым яшчэ і бібліятэкар сышоў у адпачынак, і некалькі тыдняў мой муж перачытваў Тэкерэя.

А мы прыстойных кніг у камеры так больш і не бачылі. І гэта сапраўды было катаванне. Перадаваць кнігі ў турму было забаронена. Мая сукамерніца Насця пакутавала без Бібліі. А мне пакутліва хацелася перачытаць Ібсэна. На волі няма такога вострага жадання чытаць, як у турме. Таму што любая кніга даступная: дома, у краме, у інтэрнэце. У турме кнігі становяцца паветрам. А дыхаць - гэта патрэба арганізма. Няма кніг - няма дыхання. Няма дыхання - няма жыцця.