19 сакавiка 2024, aўторак, 12:39
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

Адам Міхнік: «Крым для Пуціна будзе як Косава для Мілошавіча»

19
Адам Міхнік: «Крым для Пуціна будзе як Косава для Мілошавіча»

Адам Міхнік - галоўны рэдактар польскай «Gazety Wyborczej», інтэлектуал, да якога прыслухоўваюцца ва ўсім свеце.

Пра «Салідарнасць», пуцінскую Расею, 25-годдзе «Gazety Wyborczej» і пра тое, як падаюць дыктатуры, Адам Міхнік распавёў у інтэрв'ю галоўнаму рэдактару сайта charter97.org Наталлі Радзінай.

- Спадар Міхнік, насуперак Жэнеўскім пагадненням на тэрыторыі Украіны па-ранейшаму дзейнічае расейскі спецназ, які акупуе цэлыя гарады і расколвае краіну. Што сёння можа выратаваць Украіну?

- Калі б я быў рэалістам, то сказаў бы: толькі цуд. Але я лічу, што заўсёды трэба шукаць нейкія варыянты. Украіну можа выратаваць або вельмі цвёрдая пазіцыя Захаду, або ўсведамленне Уладзімірам Пуціным і яго атачэннем, што адкрытая інтэрвенцыя ва Украіну можа азначаць поўную катастрофу для іміджа Расеі.

Кароткатэрміновая мэта расейскай палітыкі - дэстабілізаваць Украіну настолькі, каб сарваць прэзідэнцкія выбары ці пазбавіць іх легітымнасці. Я ўжо чуў па тэлебачанні, як адзін з прарасейскіх кандыдатаў з усходу Алег Цароў казаў: што гэта за выбары, калі ўсюды ходзяць людзі з аўтаматамі, страляюць, усе баяцца. Гэта значыць, ужо пачалася кампанія па дэлігітымізацыі гэтых выбараў.

На мой погляд, гэта вельмі недальнабачная і авантурная палітыка. І можа так здарыцца, што Украіна стане для пуцінскай Расеі наконт таго, чым для савецкай Расеі быў Афганістан. Расея зломіць зубы, а Крым стане ёй папярок горла, як Слабадану Мілошавічу Косава. Маўляў, я ўсё магу, усё магу, і раптам - стоп і да пабачэння!

- Мяркуючы па тым, што Пуціну сёння пляваць на рэакцыю Еўропы і ЗША, то ўведзеныя супраць кіраўніцтва Расеі санкцыі недастатковыя. Што яшчэ трэба зрабіць, каб яго спыніць?

- Гэта вельмі добрае пытанне, але я не ведаю. Спыніць купляць расейскую нафту і газ? Калі ён не супакоіцца, то ўсё будзе ісці ў гэтым кірунку, і ў выніку Пуцін усе прайграе. Але гэта можа заняць пяць, восем, дзесяць гадоў.

Баюся, што Захад мае інструменты, але гэта патрабуе пэўных рашэнняў, якiя не пашкодзілі б нямецкай, брытанскай, яшчэ нечай эканоміцы.

Захад знаходзіцца ў вельмі складанай сітуацыі, таму што не ўсведамляе, што для абароны Украіны трэба ісці на адкрыты канфлікт з Расеяй. У іх вельмі шмат агульных інтарэсаў: і бізнес, і Іран, і Сірыя. Карацей кажучы, псіхалагічна яны не гатовыя да канфлікту.

Яшчэ ёсць дух Мюнхенскай змовы 1938 года, то ёсць перакананне, што Гітлеру трэба ва ўсім саступаць: уступленне ў Рэйнскую дэмілітарызаваную зону - калі ласка, Саарскі басейн - вазьміце, Аўстрыя - вядома, Судэты, Чэхаславакія - бярыце. Спыніліся на Польшчы, таму што яна сказала «не».

Калі б палякі слухалі тады мудрых стратэгаў і палітыкаў, то аддалі б і Гданьск, і «калідор», усё б аддалі. Але не аддалі, і таму пачалася вайна. Уладзімір Жырыноўскі да гэтага часу абвінавачвае палякаў, што гэта мы пачалі вайну і не захацелі заключыць саюз са Сталіным, таму што ён «нашмат лепш Гітлера»...

- Выходзiць, у сённяшніх заходніх чыноўнікаў не хопіць рашучасці супрацьстаяць пуцінскай агрэсіі?

- Гэта пытанне №1. Але гэта з'яўляецца драмай для Украіны. Захад і амерыканцы ціснуць на ўкраінскія ўлады, каб тыя не ўжывалі сілу. Таму і Крым яны аддалі без адзінага стрэлу.

- А зараз і ўсход краіны могуць страціць.

- Дакладна. Што б яны ні зрабілі, будзе дрэнна. Калі будуць спакойнымі, то тыя возьмуць Украіну без адзінага стрэлу, калі будуць страляць, то Расея зробіць інтэрвенцыю. І так дрэнна, і гэтак дрэнна. Але я думаю, што калі б гэта была Польшча, то нашы б стралялі.

Захад так паступае, таму што проста баіцца канфлікту з Расеяй, не хоча вайны, нават «халоднай».

- Але гэта здрадніцтва Украіны.

- Ні адна краіна не хоча вайны, за выключэннем мілітарысцкіх, аўтарытарных і таталітарных краін. Бо і Рузвельт меў вялікія цяжкасці з уступленнем у Другую сусветную вайну. Антываеннае лобі было такім моцным, што калі б японцы не разбамбілі Пэрл-Харбар, невядома, як бы ўсё развівалася.

У кангрэсе і сэнаце не было большасці. Амерыканцы не хацелі вайны, і я гэта разумею, таму што таксама не хачу вайны. Але ёсць такія сітуацыі, калі нельга больш саступаць. І зразумела, што лепш лакальная, чым глабальная вайна. Але на мой погляд, гэта памылковае меркаванне. Калі сёння не будзе больш адэкватнага адказу, мы дамо зялёнае святло пуцінскаму імперыялізму.

- Гэта значыць, магчымы напад на краіны Балтыі, як вы нядаўна пісалі?

- Гэта будзе праблематычна, таму што тут НАТА, але Малдова, Грузія - так.

- У Беларусі ўжо стаяць расейскія войскі.

- Для мяне гэта пытанне, на якое я не магу даць выразнага адказу. Зацікаўленая Расея ў яшчэ большай інкарпарацыі Беларусі ці ёй зручней мець васальную дзяржаву? Не ведаю.

Хутчэй за ўсё, васальная дзяржава на чале з Лукашэнкам для Пуціна больш бяспечная. Маўляў, калі што ў вас пачнецца, Лукашэнка мае свой КДБ, хай разбіраецца, гэта яго праблема.

Я не выключаю, што ідэя Пуціна - ператварыць СНД у Еўразійскі саюз, дзе дамінуючай будзе, вядома, Масква.

- Хто ведаў, што было ў думках у Гітлера?

- Так, гэта праўда. Таму зараз я не ў стане прадбачыць развіццё падзей. Калісьці здавалася немагчымым, што Гітлер пойдзе на вайну з цэлым светам: з Амерыкай, Англіяй, Францыяй і сталінскай Расеяй.

- Ці зможа дапамагчы Украіне ўзмацненне прысутнасці войскаў НАТА на тэрыторыі ЕЗ?

- Гэта можа стаць сігналам для Расеі, што час спыніцца. Практычна гэта азначае поўнае перафарматаванне ўсходняй палітыкі ЕЗ і ЗША.

Я памятаю, што на Захадзе доўгі час увогуле не верылі ў існаванне Украіны без Расеі. Калі б Барыс Ельцын у Белавежскай пушчы не падпісаў з Леанідам Краўчуком і Станіславам Шушкевічам пагадненне аб распадзе СССР, то незалежнай Украіны магло не быць. Яшчэ летам 1991 года ў Кіеве быў Джордж Буш-старэйшы і казаў украінцам, каб тыя не адлучаліся.

- Я чула, што ў канцы 1980-х, у пераломны момант гісторыі Польшчы, на лідараў «Салідарнасці» таксама аказвалі пэўны ціск заходнія «стратэгі».

- У 1988 годзе на нас ціснулі, каб мы пагадзіліся на праект улады без «Салідарнасці», гэта значыць рэгістравалі яе як нейкую дэмакратычную арганізацыю. Але мы на гэта не пагадзіліся.

Ужо пасля выбараў Буш ціснуў не на нас, а на Ярузельскага, каб ён пагадзіўся быць прэзідэнтам. Была пэўная гульня для Крамля: маўляў, сітуацыя тут не будзе катастрафічнай. Пра гэта Буш успамінае ў сваіх мемуарах. Але тады ўжо быў урад Мазавецкага, мы выйгралі выбары, і краіна стала іншай. Было зразумела, што Польшча будзе дэкамунізаваная.

- У рэжыма Пуціна сёння нямала лабістаў у Еўропе, расейскі алігархічны бізнес пракраўся ў многія сферы жыцця, перыядычна ўзнікаюць скандалы ў сувязі з тым, што Расея падтрымлівае тыя ці іншыя палітычныя сілы ў ЕЗ. Якую гэта нясе пагрозу?

- Відавочна, што не такую, як Гітлер і Сталін, але пагроза ёсць. І гэта трэба ўмець дыягнаставаць. Калі не ўмець гэтага рабіць, то мы не зможам лячыць гэтую хваробу.

Расейскі імперыялізм з'яўляецца хваробай сённяшняга свету. Ёсць і іншыя хваробы, але гэта самая сур'ёзная, якая можа быць смяротнай.

- Нядаўна вы, «антысавецкі русафіл», напісалі артыкул «Ганьба Расеі». Хто вы сёння: русафоб або антыпуцінскі русафіл?

- Антыпуцінскі русафіл. Таму, што ў Расеі ў мяне ёсць шмат сяброў, я люблю рускую культуру, літаратуру, кіно, тэатр. Таму я лічу, што ў Расеі ёсць магутны дэмакратычны патэнцыял.

Мне вельмі шкада, што шмат выдатных людзей выказваецца ў падтрымку Пуціна. Сярод іх і Павел Лунгін, які з'яўляецца маім знаёмым, выдатным рэжысёрам і выдатным артыстам. Я гэтага не разумею.

Аднак не менш выдатныя людзі не падтрымалі Пуціна. І гэтая незадаволенасць Расеі, і тыя 20 тысяч, якія выйшлі ў Маскве на «Марш міру», было фантастычна важна.

- Відавочна, што расейскае грамадства знаходзіцца ў шавіністычным чадзе.

- Там амаль усе ў гэтым чадзе. Расейцы ўвесь час кажуць, што яны з Украінай адно цэлае - Вялікая Расея, Малая Расея. Таму калі гаворка ідзе пра рэакцыю расейцаў, то відавочна, што яна глыбока нацыяналістычная, шавіністычная, імперыялістычная.

Гэта вельмі цяжка зразумець беларусу. Таму што беларусы не маюць гена імперыялістычнага шавінізму. Гэта як наркотык, які знішчае мозг. Гэта аксіялагічная катастрофа: чалавек рэзка перастае разумець, што ёсць хлусня і праўда, дабро і зло і толькі глядзіць, «ці ўстаў мой народ з каленяў».

Я гэта разумею, таму што неаднаразова бачыў тое ж самае ў Польшчы. Вельмі цяжка публічна супрацьстаяць такім нацыяналістычным эмоцыям, асабліва, калі сітуацыя не такая простая.

Калі глядзець з перспектывы расейскага Пятрова або Іванова, то Мікіта Хрушчоў у іх забраў Крым, а Уладзімір Пуцін вярнуў. Іншая справа, што ў Чачні ніхто не праводзіў ніякага рэферэндуму. Гэта імперская палітыка, але простыя людзі так не думаюць.

Калісьці яны казалі «курица не птица, Польша не заграница». Гэта быў Прывісленскі край, а Пушкін напісаў у лісце Вяземскаму пасля паўстання 1831 года: «Узялі тое, што было нашым». А ўзялі яны тады Варшаву.

- Вы былі сведкам крушэння СССР. Сённяшняя Расея дзейнічае па тым жа алгарытме: знешняя агрэсія, рэпрэсіі ўнутры краіны і ўсё падсілкоўваецца нафтавымі грашыма. Які прагноз развіцця сітуацыі ў Расеі?

- Адзначу, што пакуль Расея яшчэ аўтарытарная, а не таталітарная дзяржава. Зараз там прысутнічае эйфарыя ад Крыма, але як надоўга? На паўгода, год? Потым апынецца, што ўсё трэба мяняць. Сітуацыя будзе вельмі цяжкай, і лозунг «Расея без Пуціна» вернецца.

І гэта можа скончыцца тым, што Пуціна здымуць, як Мікіту Хрушчова. Магчыма, будзе Майдан на Краснай плошчы ў Маскве. Усё магчыма. Але я па-ранейшаму разлічваю, што Раскя скіне з сябе пуцінска-гэбэшны панцыр.

І тады, дарэчы, гэта адкрывае магчымасці для Беларусі, але на гэты шанец трэба працаваць ужо сёння. Вам трэба перавесці на беларускую мову два эсэ польскага пісьменніка Анджэя Кіеўскага. Яшчэ ў 1978 годзе ён пісаў, што Польшча будзе вольнай. Прачытайце, мы абавязкова сустрэнемся і пагаворым пра гэта.

- А чаму Захаду ніколі не была цікавая Беларусь? Пуцін вось добра разумее стратэгічную важнасць нашай краіны.

- З пункту гледжання заходніх стратэгаў, гэта Расея. Для іх і Польшча з'яўлялася «сезоннай дзяржавай», таму што на працягу 123 гадоў Польшчы не было.

- Гэта значыць, на дапамогу Захаду нам разлічваць не варта?

- У дадзены момант не варта. Нельга чакаць, што ЗША, Інданезія, Новая Зеландыя і ўвесь свет будуць займацца Беларуссю. Ні амерыканцы, ні палякі, ні немцы не зрынуць Лукашэнку, калі гэтага не зробяць беларусы.

- Не трэба зрынаць. Хай Захад перастане яму дапамагаць шляхам бясконцых перазагрузак і «дыялогаў» і ўвядзе рэальныя санкцыі.

- У Польшчы ніхто не сябруе з Лукашэнкам. Кантакты з ім замарожаныя. Нас наадварот крытыкуюць, што мы праводзім досыць агрэсіўную палітыку да беларускага рэжыму. Была спроба перазагрузкі, але яе знішчыў сам Лукашэнка.

Наташа, гэта небяспечнае меркаванне ўсіх дысідэнтаў - яны любяць шукаць адказных за свае паразы за мяжой. У Польшчы было тое ж самае - Захад не дапамог «Салідарнасці». А як ёй трэба было дапамагчы? Хіба яны павінны былі даслаць сюды самалёты і танкі?

- Гаворка не пра танкі. Гэта значыць, вы не асуджаеце Чэрчыля і Рузвельта, якія пагадзіліся з акупацыяй Польшчы рэжымам Сталіна?

- Так, мы, палякі, усведамляем, што ў Ялце нам стрымана здрадзілі. Але было б наіўна чакаць, што Чэрчыль або Рузвельт у 1945 годзе пойдуць на вайну са Сталінам.

А ці не зрабілі мы за 20 гадоў да гэтага тое ж самае з Украінай і Беларуссю? Бо калі мы падпісалі з бальшавікамі Рыжскі мір і падзялілі Беларусь і Украіну, мы кіраваліся сваім інтарэсамі. Пілсудскі быў гэтым незадаволены, але ён лічыў, што не можа рызыкаваць існаваннем польскай дзяржавы, вернутай цудам пасля трох гадоў вайны з бальшавікамі.

Якую трэба зрабіць з гэтага выснову? Калі я быў у апазіцыі, я заўсёды ведаў: Захад нам не дапаможа. Але можна прыдумаць такую стратэгію, каб у патрэбны момант мець нейкія структуры, ідэі і сілы. Мы так і зрабілі ў 1989 годзе. І на мой погляд, беларуская апазіцыя павінна рыхтавацца да такога моманту. Бо Лукашэнка не вечны, і ў рэшце рэшт наступіць момант, калі яго не стане.

- Ці перамагла б «Салідарнасць» у 1989 годзе, калі б Савецкі Саюз не быў на мяжы распаду? Сёння ёсць небяспека, што ў выпадку народных пратэстаў у Беларусі на дапамогу Лукашэнкі могуць кінуць расейскія войскі.

- Таму трэба мець такую стратэгію, каб расейцам было больш выгадна прыняць перамены ў Беларусі. У сябе ў Польшчы мы таксама хадзілі па вельмі тонкім лёдзе. Успомніце, што гэта было пасля Карабаха, што адбывалася ў Тбілісі. Мы не ведалі, што будзе далей.

Калі ў нас ужо быў новы ўрад, пачаліся хваляванні ў краінах Балтыі. Таму мы павінны былі быць вельмі асцярожнымі, і людзі крытыкавалі нас і Мазавецкага за гэтую асцярожнасць. Але я думаю, што ён меў рацыю. Мы заўсёды ў такіх сітуацыях казалі сабе, што «Мазурку Дамброўскага» можна іграць на розных інструментах: на піяніна, на скрыпцы...

У будучыні вам усё роўна трэба будзе знаходзіць агульную мову і з Захадам, і з Расеяй. Мне здаецца, што сёння для Беларусі гэта самае аптымальнае.

Беларусы - спакойны талерантны народ, які ніколі не чыніў ніякіх этнічных пагромаў і чыстак. Польскія пісьменнікі нават называлі вашу краіну «Дабраруссю».

- Сёння на фоне канфлікту Расеі з Украінай у некаторых еўрапейскіх палітыкаў зноў з'явіліся ілюзіі наконт беларускага дыктатара. Гучаць здагадкі, што «нават Лукашэнка спрабуе сысці ад расейскага ўплыву».

- Але ён жа сказаў, што выступае за цэласнасць і супраць федэралізацыі Украіны, а таксама заявіў, што з Беларусі расейскія войскі не ўвойдуць ва Украіну.

- Гэта ўсё гульні і балбатня. Лукашэнка размясціў на тэрыторыі расейскія войскі. Каму вы верыце?

- Я яму не веру, але калі мы гаворым пра пэўную гульню, то такія заявы невыгодныя для Крамля. Вядома, Лукашэнка гуляе. Ён хоча паказаць Захаду, што не хавае стасункаў з «бандэраўцамі»: размаўляе і з імі, і з Сяргеем Лаўровым.

- 20 гадоў Лукашэнка быў марыянеткай Крамля, паплечнікі збеглага Януковіча знайшлі прытулак, у тым ліку, і на тэрыторыі Беларусі. Але насуперак логіцы і здароваму сэнсу, украінскія ўлады спрабуюць сёння зрабіць яго пасярэднікам у канфлікце з Расеяй.

- На дадзены момант яны ходзяць па вельмі тонкім лёдзе. Яны павінны пазбягаць лішняй рызыкі. Гэта нічога не значыць. Калі ўсё будзе добра, пасля выбараў стасункі зменяцца.

А навошта польскі ўрад размаўляў з Януковічам? Зараз пытаюцца ў Сікорскага, чаму ён ездзіў да Лукашэнкі? А што рабіла Грыбаўскайтэ? Краіны ў гэтым рэгіёне маленькія і запалоханыя. І ім здаецца, што такія хітрыя гульні могуць ім дапамагчы.

На Дональда Туска да гэтага часу нападаюць за тое, што ён пайшоў на перазагрузку з Пуціным. Польшча мела рэпутацыю самой русафобскай краіны ў Еўропе, таму трэба было змяніць гэта меркаванне і стаць паслом добрай волі.

- А, можа быць, трэба быць прынцыповымі і жорсткімі з такімі як Пуцін і Лукашэнка, каб яны не расперазаліся ў будучыні?

- Прынцыпы ёсць. Справа ў іншым. Напрыклад, у кодэксе еўрапейцаў ёсць разуменне, што жанчын нельга біць. Але для Пуціна ў збіцці жанчын няма нічога дрэннага. І еўрапейцы гэтага не разумеюць. Гэта як з Гітлерам - яны не разумелі, як ён думае.

Так і Пуціным. Я не магу яму верыць. Я заўважыў, што Пуцін не глядзіць у вочы і хлусіць, як на духу, не сказаўшы ні слова праўды. «Амерыканскія інструктары», «бандэраўцы, якія атакуюць прыхільнікаў федэралізацыі ў Луганску», «былі пачутыя размовы па-англійску», «баевікі, якія трэніраваліся ў Літве і Польшчы» - гэта ўсё словы Пуціна.

Там быццам бы разбураная канцэпцыя праўды, няма разумення, што праўда - гэта згода з рэальнасцю. Гэта новая сітуацыя, і мы павінны навучыцца яе разумець. Але гэта вельмі цяжка, калі ты жывеш у дэмакратычнай краіне.

Я па адукацыі гісторык, гуманітарый, люблю дыскутаваць і размаўляць, магу шмат чаму навучыць. Але калі апынуўся ў турме, я ведаў, што яны мяне пасадзілі не для таго, каб пагаварыць, а каб злавіць на слове, скампраметаваць і знішчыць. Таму не казаў ні слова.

Як кажа мой сябра: «З гэбэшнікам трэба, як з прастытуткай - ніякіх размоваў».

- Выдатны прынцып. У траўні вы будзеце святкаваць 25-годдзе «Gazety Wyborczej». Звычайна да такіх дат падводзяць вынікі. Ці падвялі вы ўжо свае?

- Нейкія так. Я напішу на гэтую тэму. Па сканчэнні 25 гадоў мы ўтрымалі свой статус, мы з'яўляемся найважнейшай пляцоўкай меркаванняў не толькі ў Польшчы, але і ва Усходняй Еўропе. Мы з'яўляемся не толькі газетай, але і інстытутам дэмакратыі. Без «Wyborczej» дэмакратыя і Польшча былі б горш.

- Вы больш за 20 гадоў былі ў апазіцыі, у суме пяць гадоў правялі ў турме, потым сталі ствараць такую газету. Адкуль бяруцца сілы?

- (смяецца) Гэта пытанне да Пуціна. Калі я быў на яго прэс-канферэнцыі ў Сочы, там жа сядзела расейскі палітолаг Нарачніцкая. Задаваліся розныя пытанні. Я ў яго спытаў пра Хадаркоўскага, а Нарачніцкая: адкуль вы бераце сілы, каб так паводзіць сябе?

Праца ў «Gazecie Wyborczej» - гэта не катаванні і турма. Я гэтую працу вельмі люблю і лічу яе карыснай. Мы робім газету, дзякуючы якой людзі становяцца больш разумнымі, цвярозымі, свядомымі, мыслячымі і дэмакратычнымі. Гэта добрая праца.

- Гэта значыць, ад сіндрома дысыдэнта не пакутвалі?

- Я зараз пра гэта шмат думаю, чытаю Уладзіміра Букоўскага. Гэта, праўда, вялікая праблема. Вось Гагарын піў гарэлку, а потым паляцеў у космас і ўсё - нармальнага жыцця больш не было. А ў мяне было нармальнае жыццё (смяецца).

- Збігнеў Буяк нядаўна ў размове са мной успамінаў: Міхнік пісаў так, што ўсе беглі раніцай у кіёскі купляць газету.

- Гэта была нечуваная прыгода! Мы ўпершыню перайшлі ад камуністычнай дыктатуры да дэмакратыі мірным спосабам. Гэта быў эксперымент у сусветным маштабе. Быў вельмі захапляльна цікавы час.

Я ведаў, што ўсё можна лёгка заваліць, ведаў, наколькі крохкая прырода дэмакратычнага ладу, таму што дэмакратыя для ўсіх, у тым ліку і для ворагаў. Але да канфрантацый не дайшло. У Расеі, Украіне , Беларусі дэмакратыя была зламаная, а ў Польшчы не.

- Чаму вы не сталі палітыкам?

- Потому, потому, что мы пилоты,
Небо - наш, небо - наш родимый дом.
Первым делом, первым делом — самолеты.
- Ну а девушки? - А девушки потом!

Я ніколі не хацеў быць палітыкам. Я быў не палітыкам, а салдатам падчас вайны. Бярэш шынель і ідзеш на фронт.

Раней я ангажаваўся ў палітыку, таму што сітуацыя не дазваляла мне быць свабодным інтэлектуалам: цэнзура, хлусня і гэтак далей. Так, я быў у кіраўніцтве «Салідарнасці», але заўсёды ведаў, што калі прыйдуць іншыя часы, перастану быць палітыкам. Толькі аднойчы я два гады быў у парламенце - з мяне хапіла.

- Так лягчэй застацца самім сабой?

- Вядома. У палітыцы трэба гуляць, а я гэтага не люблю і не ўмею рабіць.

Напісаць каментар 19

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках