Крымскія татары гатовыя сысці ў падзем’е

Меджліс крымскіх татараў заявіў пра гатоўнасць працягнуць барацьбу ў нелегальных варунках.

Спроба Мустафы Джамілева вярнуцца на радзіму справакавала першы вялікі канфлікт паміж новымі ўладамі Рэспублікі Крым, якая ўвайшла ў Расею, і крымскімі татарамі. У мінулыя выходныя пракуратура Крыма запатрабавала распачаць крымінальныя справы на актывістаў меджліса і прыстрашыла ліквідацыяй самой арганізацыі і забаронай яе дзейнасці на тэрыторыі Расеі. А ў панядзелак лідэр крымскіх татараў Мустафа Джамілеў на спецыяльна скліканай прэс-канферэнцыі заявіў журналістам: калі расейскія ўлады працягнуць ціск на актывістаў крымска-татарскага нацыянальнага руху, татары могуць адысці ад мірных спосабаў выказвання незадаволенасці, піша РБК.

"Хоць мы будзем рабіць усё магчымае, каб акцыі пратэсту крымскіх татараў насілі негвалтоўны асабліва дэмакратычны характар, але калі будзе ўжывацца гвалт з боку акупацыйных улад, то зваротная рэакцыя можа быць рознай. І тут утрымаць сваіх суайчыннікаў меджліс наўрад здолее", - прыстрашыў Джамілеў (яго цытуюць украінскія інфармагенцтвы ).

Гаворка аб гвалтоўным супраціве не ідзе, папярэдзіла РБК прэс-сакратарка меджліса Ліля Муслімава. "І ў гады савецкай улады крымскія татары ніколі не выкарыстоўвалі ў барацьбе за свае правы гвалт, разлічваючы на інтэлектуальныя сродкі барацьбы і на справядлівасць, - сказала яна. - Спадзявацца на тое, што мы будзем удзельнічаць ва ўзброеным супраціве, недарэчна".

У суботу пракуратура Крыма накіравала дзве пастановы ў Следчы камітэт Расеі і ФСБ для пачатку крымінальнага пераследу асоб, якія ўдзельнічалі ў "незаконных публічных акцыях" у Армянску. Зацверджаная прэзідэнтам Уладзімірам Пуціным на пасадзе 2 траўня пракурорка Крыму Наталля Паклонская папрасіла пакараць вінаватых паводле арт.212 (масавыя непарадкі), 318 (ужыванне гвалту ў дачыненні да прадстаўніка ўлады) і 322 (незаконнае перасячэнне дзяржаўнай мяжы) Крымінальнага кодэкса РФ.

Так былі кваліфікаваныя падзеі 3 траўня, калі некалькі тысяч крымскіх татараў паспрабавалі арганізаваць "жывы калідор" для Джамілева, якому было адмоўлена ў дапусканні на расейскую тэрыторыю. Савецкага дысідэнта і дэпутата Вярхоўнай Рады Украіны не пусцілі ў Расею яшчэ 2 траўня, калі ён паляцеў з Кіева ў маскоўскі аэрапорт Шарамеццева, каб сесці на рэйс Масква - Сімферопаль. Пасля гэтага Джамілеў вярнуўся ў Кіеў, адкуль адправіўся ў Крым наземным транспартам. Меджліс (прадстаўнічы орган крымскіх татараў) заклікаў сваіх прыхільнікаў адправіцца ў Армянск на памежны КПП, каб сустрэць свайго лідэра. Але траса Армянск - Херсон была заблакаваная бронетэхнікай і байцамі ОМОН, і калі крымскія татары здалелі прарваць ланцуг вайскоўцаў, то правесці Джамілева праз "жывы калідор" у Крым яны не змаглі. Блізу 2,5 тысяч чалавек блакавалі трасу на працягу амаль шасці гадзін. Кіеў неадкладна выказаў "глыбокае абурэнне дзеяннямі акупацыйнай адміністрацыі", якая, на яго думку, "выяўна паказала свету, што хаваецца пад яе цынічным "неспакоем" аб рэалізацыі права народаў на самавызначэнне".

Да актывістаў з ліку крымскіх татараў ужо прыйшлі сілавікі з позвамі паводле абвінавачванні ў незаконным перасячэнні мяжы. Пра гэта ў панядзелак заявіў Джамілеў. "Ужо пачаліся масавыя візіты пракурораў і сілавых структур да ўсіх крымскім татараў", якія ўдзельнічалі ў акцыях пратэсту. Як патлумачыла РБК Муслімава, да яе суайчыннікаў увечары 3 траўня "прыходзілі і з паліцыі, і людзі ў цывільным, відавочна, з ФСБ". "Шмат каго са старшыняў мясцовых меджлісаў прымушалі падпісаць дакумэнты, што гэта менавіта яны былі арганізатарамі перацінання трас", - распавяла яна. У пракуратуры Крыма РБК гэтую інфармацыю пакінулі без камэнтароў.

У МУС Рэспублікі Крым не пацвердзілі правядзенне аператыўных акцый у дачыненні да актывістаў нацыянальнага руху. "Каб не ўсчынаць вэрхал у Крыме, пракурорам была праведзеная прафілактычная гутарка з [Рэфатам] Чубаравым", - сказаў РБК супрацоўнік міністэрства.

У нядзелю было вынесенае папярэджанне аб недапушчальнасці супрацьпраўнай дзейнасці кіраўніцтву меджліса. Яго цяперашні кіраўнік, дэпутат Вярхоўнага Рады Крыму Рэфат Чубараў быў выкліканы ў пракуратуру, дзе яму была абяцаная сустрэча з намеснік пракурора рэспублікі, аднак Чубарава сустрэла асабіста Паклонская. Калі гэткія акцыі паўторацца, то, як прыстрашыла пракурорка, "меджліс крымска-татарскага народа будзе зліквідаваны і яго дзейнасць на тэрыторыі Расейскай Федэрацыі - забароненая" (цытата паводле "Украінскай праўды" ).

У кіраўніцтве меджліса, пасаду старшыні якога Джамілеў пакінуў у лістападзе летась, гатовыя працягнуць дзейнасць нелегальна. "Самаабвешчаная ўлада Крыму можа заарыштаваць лідэраў, у такім выпадку будуць абраныя іншыя. Улічваючы практыку барацьбы з савецкай уладай, камусьці давядзецца працягваць сваю дзейнасць у нелегальным рэжыме, хоць гэта будзе складана, улічваючы камунікацыйныя магчымасці сілавікоў", - заявіла Муслімава. Агулам у рэспубліцы налічваецца 230 мясцовых аддзяленняў меджліса.

Пасля падзей 3 траўня ў асяроддзі Джамілева не выключаюць новага абвастрэння ўжо 18 траўня, у дзень 70-й гадавіны сталінскай дэпартацыі крымскіх татараў. На гэты дзень у рэспубліцы прызначаны Усекрымскі жалобны мітынг ахвяр генацыду. Падчас яго "не выключаныя якія-небудзь эксцэсы", сказала Муслімава.

Супрацьстаянне "носіць сістэмны характар", адзначыла яна. Меджліс крымскіх татараў не прызнае легітымнасці ні адміністрацыі паўвыспы на чале з Сяргеем Аксёнавым, ні праведзенага 16 сакавіку рэферэндуму аб самавызначэнні Крыма, ні яго далейшага далучэння да Расеі.

Пра гэта Джамілеў казаў прэзідэнту Уладзіміру Пуціну яшчэ напярэдадні рэферэндуму: 12 сакавіка палітыкі паўгадзіны гутарылі праз тэлефон. Размова адбылася пасля перамоваў Джамілева з былым прэзідэнтам Татарстана Мінтымерам Шайміевым, для гэтага крымска-татарскі лідэр прылятаў у Маскву. Пуцін, са слоў Джамілева, паабяцаў яму "спрыяць развязанню сацыяльных і прававых праблем крымскіх татараў больш паслядоўна, чым гэта рабілася ўладамі Украіны".

Ад развязання гэтых праблем, аднак, Джамілева і ягоных паплечнікаў пастанавілі адхіліць. Меджліс і Чубараў ужо атрымалі некалькі папярэджанняў ад пракуратуры, у тым ліку за "распальванне міжнацыянальнай варожасці" і вывешванне на будынку меджліса ў Сімферопалі ўкраінскага сцяга. Санкцыі закранулі і Джамілева. Праз два тыдні пасля размовы з Пуціным расейская дэлегацыя ў ААН дэманстрацыйна адмовілася прысутнічаць на сустрэчы чальцоў Рады бяспекі з Джамілевым, а 22 красавіка стала вядома, што палітыку з гэтага часу адмоўлена ва ўездзе ў Расею да 2019 года.

Адначасова было абвешчана аб падпісанні Пуціным указа аб рэабілітацыі народаў Крыма, пацярпелых у выніку "незаконнай дэпартацыі з тэрыторыі Крымскай АССР". Галоўным яго пунктам стала замацаванне за прадстаўнікамі крымскіх татараў, грэкаў, балгараў ды іншых дэпартаваных народаў правоў на зямлю, якая знаходзіцца цяпер у іхным валоданні. Але аб палітычнай аўтаноміі, якую патрабаваў курултай крымска-татарскага народа на сваім з'ездзе 29 сакавіка ў Бахчысараі, не было сказана ні слова.

Апеку над крымскімі татарамі ўзялі волжскія: Рэспубліка Татарстан абяцала разгарнуць у Крыму будаўніцтва, адправіць на чарнаморскае ўзбярэжжа 30-40 тысяч турыстаў, аднавіць Бахчысарайскі гістарычна-культурны запаведнік, а сам Бахчысарайскі раён зрабіць узорным. "Нашы татарстанская ўлады сунуліся, але суздром не абдумалі свае крокі, загаварыўшы пра ўпарадкаванне зямлі, будаўніцтва сацыяльнай інфраструктуры без якога-небудзь плана", - адзначыў прафесар Інстытута гісторыі Акадэміі навук Рэспублікі Татарстан Дамір Ісхакаў. Супярэчнасці ўжо не дазволілі Меджлісу падпісаць дамову аб супрацоўніцтве з Сусветным кангрэсам татараў: кіраўнік Бахчысарайскага раёна Ільмі Умераў, што не дапусціў у сябе правядзення рэферэндуму аб самавызначэнні Крыма, закінуў татарстанскім уладам, што тыя не праводзяць абяцанае "лабіяванне нашых пытанняў і нашых інтарэсаў на ўзроўні Масквы".

Ісхак бачыць імаверны шлях урэгулявання ў нацыянальна-культурнай аўтаноміі крымскіх татараў, якая магчымая паводле расейскага заканадаўства. Але, са слоў Муслімавай, у меджлісе гатовыя гаварыць толькі аб "нацыянальна-тэрытарыяльнай аўтаноміі". Патрабаванне аб нацыянальным суверэнітэце крымска-татарскага народа было выстаўленае на першым курултаі - яшчэ ў 1991 годзе - і дагэтуль не скасаванае.

Фота: drygienovosti.ru