Deutsche Welle: Лукашэнкаўская «мадэрнізацыя» вёскі вырачаная на правал

Кіраўнік хоча прывязаць жыхароў вёсак да зямлі. Што думаюць пра "прыгоннае права" на Шклоўшчыне?

У адным са сваіх нядаўніх выступленняў Лукашэнка запатрабаваў выканання "жалезнай дысцыпліны" ў сельскай гаспадарцы. Беларускі кіраўнік паабяцаў падпісаць дэкрэт, які ўвядзе "прыгоннае права", у тым ліку, і ў вёсцы, калі работнікі АПК не змогуць звальняцца або мяняць сферу дзейнасці.

Карэспандэнт Deutsche Welle вырашыў паглядзець, як ідуць справы ў сельскагаспадарчай галіне Беларусі і наколькі эфектыўнымі могуць быць жорсткія меры, абяцаныя Лукашэнкам. Для гэтага ён адправіўся на радзіму беларускага дыктатара - у Шклоўскі раён Магілёўскай вобласці.

Рэальнае жыццё

Жыццё на пустых, на першы погляд, вуліцах вёскі Дабрэйка Шклоўскага раёна кіпіць толькі каля крамы. Відавочна, палова пакупнікоў прыходзіць сюды за спіртным. Кідаецца ў вочы запатрабаванасць - да гэтага часу - коннага транспарту. Каня, запрэжанага ў плуг, можна ўбачыць практычна ў кожнай дапаможнай гаспадарцы Дабрэйкі, хоць аўтатрактарная тэхніка прастойвае на машынным двары мясцовага сельскагаспадарчага вытворчага кааператыва (СВК).

Часам сустракаюцца агароды, на якіх людзі самі ўпрагаюцца замест каня. Пры гэтым мясцовыя жыхары ўдзячныя ўладам за тое, што Дабрэйка стала аграгарадком. Праўда, тут жа агаворваюцца, што пункт аказання бытавых паслуг, нядоўга папрацаваўшы, ужо зачыніўся, і неўзабаве зачыніцца пошта.

Кіраўнікі сельгаспрадпрыемстваў з суседніх раёнаў, якія папрасілі не называць іх імёнаў, прызнаюцца, што Шклоўшчына для іх - гэта прадмет зайздрасці. Тут, лічаць яны, атрымалася стварыць эканамічны цуд дзякуючы таму, што, маючы статус радзімы кіраўніка, да 70% гаспадарак існуюць за кошт падтрымкі прамысловых прадпрыемстваў. Тая ж Дабрэйка, напрыклад, сёння адносіцца да гаспадаркі "Газавік-Сіпакова", гэта значыць фактычна знаходзіцца на ўтрыманні прадпрыемства "Магілёўаблгаз". І тут сапраўды можна сустрэць даярку з заробкам у 700 даляраў ЗША.

А ў суседніх раёнах у гэты час квітнее п'янства. Часта, прызнаецца іх кіраўніцтва, падчас уборкі ўраджаю даводзіцца звальняць чалавека па артыкуле, а да пасяўной браць яго назад . Не сакрэт, што трактарыстаў, пазбаўленых правоў, часта ўсё роўна даводзіцца саджаць за руль трактара, і дзяржаўтаінспекцыя заплюшчвае на гэта вочы. Прычына банальная - няма каму працаваць, і ніякія пагрозы "прыгонным правам" не дапамогуць. У многіх гаспадарках пераходзіць на "ваеннае становішча" проста няма каму.

Парадоксы вёскі

У такіх умовах няма іншага варыянту, акрамя прыцягнення на адказныя ўчасткі спецыялістаў з горада, а для збору ўраджаю ў полі - студэнтаў і школьнікаў. Аўтаслесар адной з магілёўскіх СТА Валерый называе сябе тыповым прыкладам "дапамогі сялу". Штогод ён бярэ адпачынак за свой кошт, каб у ліпені-жніўні сесці за руль камбайна. У сярэднім за два месяца ён плануе зарабіць 2-3 тысячы даляраў, пасля чаго вернецца ў горад чыніць аўтамабілі.

Логіка тут простая: для гараджан кіраванне імпартным камбайнам "John Deere" будзе менш стрэсавай сітуацыяй, чым для вяскоўца, які звыкся да айчыннай "Нівы". Акрамя таго, кіраўнікі сельгаспрадпрыемстваў звяртаюцца за дапамогай і на заводы, якія камандзіруюць сваіх работнікаў на перыяд уборачнай. Пры гэтым яны не называюць сітуацыю "аўральнай", кажуць, што гэта звычайная практыка апошняга дзесяцігоддзя.

Сітуацыя выглядае парадаксальна, пагаджаецца жыхар вёскі Дабрэйка кандыдат эканамічных навук Пётр Мігурскі, бо ў вёсцы сёння адначасова назіраюцца рост беспрацоўя і дэфіцыт кваліфікаваных кадраў. Фермы закрываюцца, пакідаючы людзей без працы. Гэта робіцца, тлумачыць ён, ва ўгоду новым жывёлагадоўчым комплексам, на якіх усталёўваецца закупленае за валюту імпартнае абсталяванне. Але сістэма падрыхтоўкі кадраў заменчаная пад савецкія ўзоры тэхнікі і не здольная падрыхтаваць спецыялістаў патрэбнай кваліфікацыі. Адпаведна, эфекту ад укладзеных інвестыцый няма, і гэта прымушае кіраўніцтва краіны нервавацца.

Што тычыцца пагрозаў Лукашэнкі, то Мігурскі ўпэўнены, што ўсе дзеянні будуць накіраваныя на звычайнага выканаўцу, у той час як асноўная праблема вёскі крыецца ў нізкай якасці сярэдняга кіраўніцкага звяна, якое не выяўляе ініцыятывы і толькі чакае ўказанняў Лукашэнкі. Перашкаджаюць і амбіцыі кіраўнікоў райвыканкамаў, якіх таксама прызначае асабіста кіраўнік. Перш за ўсё на новым месцы яны пачынаюць перапрызначаць кадры, патрабуючы павагі да сябе, але пры гэтым руйнуюць сістэму заахвочвання спецыялістаў.

Ваенная рыторыка

Зразумець логіку ўладаў, працягвае Мігурскі, можна, ведаючы структуру сельскай гаспадаркі, асновай якой застаюцца СВК - па сутнасці, тыя ж калгасы, толькі што змянілі назву на сучасны лад. Улічваючы, што фермеры сёння складаюць толькі 1,8% ад агульнай колькасці сельгасвытворцаў, менавіта СВК закліканыя выконваць Праграму харчовай бяспекі краіны, гэта значыць, фактычна павінны яе накарміць.

Са сваёй задачай яны ў прынцыпе спраўляюцца, але аўтары гэтай эканамічнай мадэлі раней ігнаравалі такія рэчы, як рэнтабельнасць і эфектыўнасць сельскай гаспадаркі. А цяпер на іх звярнуў увагу кіраўнік дзяржавы і застаўся незадаволены.

Намеснік старшыні Партыі БНФ шклаўчанін Рыгор Кастусёў адзначае, што Аляксандр Лукашэнка ў апошняй прамове моцна злоўжыў ваеннай рыторыкай, знаёмай яму яшчэ з савецкіх часоў. У адным тэксце, адзначае Кастусёў, былі выкарыстаныя такія абароты, як "усіх перавесці на ваеннае становішча да ўборкі", "усе павінны быць мабілізаваныя на нарыхтоўку кармоў", "самі сабе ўведзяце дыктат", і г.д.

У канцы 1980-х гадоў Кастусёў і Лукашэнка амаль адначасова сталі кіраваць саўгасамі, размешчанымі ў суседніх раёнах. Тады, успамінае палітык, Камуністычная партыя таксама кожны год вяла "бітву за ўраджай". І чым больш было праблем, тым больш жорсткай станавілася рыторыка.

Сёння ўлада, упэўнены Кастусёў, ужо зразумела, што сельская гаспадарка стаіць на мяжы краху. Але праблема ў тым, што цяперашнія кіраўнікі сельгаспрадпрыемстваў ужо не здольныя існаваць па-за камандна-адміністрацыйнай сістэмы.