Foreign Policy: Аўтакратаў да гэтага часу трывожыць прывід плошчы Цяньаньмэнь

Сённяшнія пратэсты на постсавецкай прасторы маюць тыя ж карані, што і 25 гадоў таму ў Пекіне.

"Аўтакратаў у Кітаі і Расеі да сённяшняга дня трывожыць прывід: прывід Цяньаньмэнь", - піша аглядальнік Foreign Policy (пераклад - Инопресса). Паводле яго слоў, Цяньаньмэнь - і зараз сімвал пратэсту супраць карупцыі і няўмелага аўтакратычнага дзяржкіравання.

Дэманстрацыі супалі з эпахальным зрухам: Масква і Пекін памірыліся і ўступілі на шлях, які да сярэдзіны 1990-х накіраваў іх у бок стратэгічнага партнёрства. Адной з кульмінацый збліжэння стаў візіт Міхаіла Гарбачова ў Пекін у траўні 1989 года.

4 чэрвеня бягучага года Лічбавы архіў Wilson Center апублікаваў дакументы, якія дэманструюць, як кітайскі крызіс выглядаў з СССР.

"У красавіку студэнты ў Пекіне і па ўсёй краіне выйшлі на вуліцы, пратэстуючы супраць сацыяльнай няроўнасці, непатызма і карупцыі", - гаворыцца ў артыкуле. Яны бачылі ў Гарбачове сімвал адкрытасці і прасілі аб сустрэчы з ім, але ён адмовіўся.

Савецкая дэлегацыя была агаломшаная размахам пратэстаў.

"Некаторыя з прысутных, - сказаў Гарбачоў 15 траўня членам сваёй дэлегацыі, - прасоўвалі ідэю кітайскага шляху. Сёння мы ўбачылі, куды вядзе гэты шлях. Я не хачу, каб Красная плошча стала падобная на плошчу Цяньаньмэнь".

У чэрвені, калі КПК кінула армію на бяззбройных дэманстрантаў, Захад адчуў шок і ўвёў эканамічныя санкцыі супраць Кітая, а Масква проста выказала "шкадаванне".

Аўтар тлумачыць, што Гарбачоў шмат уклаў у нармалізацыю стасункаў з Кітаем і не мог дазволіць сабе крытыку. Ён лічыў, што ізаляцыя Кітая і заходнія санкцыі - цудоўны шанец для ўмацавання сувязяў з кітайцамі і ўключэння іх у "стратэгічны трохкутнік" з Індыяй і СССР". Па словах аўтара, Гарбачоў даўно марыў пра гэты трохкутнік, каб "зацвердзіць савецкае лідарства ў Азіі ў шкоду ЗША".

15 ліпеня Гарбачоў сказаў індыйскаму прэм'еру Раджыву Гандзі: "Думаю, у выніку апошніх падзей Кітай не будзе дыстанцыявацца ад нас і ад вас". Затым Гарбачоў раскрытыкаваў адміністрацыю Джорджа Буша, заявіўшы, што яна жадае Маскве, Пекіну і Дэлі чагосьці "нават горш" за Цяньаньмэнь.

Аўтар каментуе: "Ва Усходняй Еўропе ўжо адбывалася "штосьці нават горш": камуністычныя рэжымы схлопваліся адзін за іншым".

У гэтым кантэксце Гарбачоў стаў успрымаць падаўленне дэманстрацыі на Цяньаньмэнь не як зверства рэжыму, які адчувае цяжкасці, а як непазбежную плату за захаванне стабільнасці, лічыць аўтар. 4 кастрычніка, калі Анатоль Лук'янаў паведаміў, што на Цяньаньмэнь загінула больш за 3 тыс. чалавек, Гарбачоў сказаў: "Мы павінны быць рэалістамі". "Яны, як і мы, павінны пратрымацца. Тры тысячы... Ну і што?" - дадаў ён.

Кітайскія лідары прыклалі вялікія намаганні, каб прадухіліць распад СССР. Яны хацелі, каб СССР заставаўся адным з "палюсоў" шматпалярнага свету. "СССР як мінімум трывожыў ЗША, што давала Кітаю большую свабоду рук", - піша аўтар.

КПК лічыла: захаванне ўлады камуністаў у СССР умацоўвае яе ўласную слабеючую легітымнасць. Пекін вітаў путч у жніўні 1991 года. "Ёсць новыя доказы, заснаваныя на рассакрэчаных расейскіх унутраных дакладах, на карысць таго, што Пекін быў папярэджаны аб путчы загадзя і падтрымліваў таемныя сувязі з яго арганізатарамі", - гаворыцца ў артыкуле.

Калі Гарбачоў сышоў з палітычнай сцэны, кітайцы неадкладна наладзілі сувязі з Ельцыным, якога раней лаялі. "Пекін інстынктыўна адчуў, што добрыя стасункі з моцнай і цвёрдай Расеяй - гарантыя, што Кітай ніколі зноў не апынецца ў ізаляцыі, як пасля Цяньаньмэнь", - піша аўтар. Палымяны антыкамуніст Барыс Ельцын таксама пачаў абдымацца з кітайскімі кіраўнікамі ў імя стратэгічнага партнёрства.

"З тых часоў гэта партнёрства перарасло ў квазіальянс, які абапіраецца на агульную прыкрасць на тое, што абедзьве дзяржавы лічаць амерыканскім сабатажам "справядлівага і разумнага сусветнага парадку", - піша аўтар. Паводле яго слоў, кітайскую і расейскую кіруючыя эліты таксама радніць страх перад "прывідамі Цяньаньмэнь".

Менавіта праз прызму гэтага страху Кітай успрымае падзеі ў Кіеве і ўцягнутасць Расеі ў тое, што адбываецца на Украіне .

Сі Цзіньпін дапамог Пуціну, таму што баіцца: Украіна дэстабілізуе Расею, а ў канчатковым выніку і сам Кітай. Пратэсты на Украіне мелі тыя ж карэнныя прычыны, што і пратэсты ў Кітаі ў 1989-м: сацыяльная няроўнасць, непатызм і карупцыя. "Паміж тым у Кітаі і ў Расеі гэта няроўнасць зараз выказаная нават яшчэ мацней, чым 25 гадоў таму", - гаворыцца ў артыкуле.

У 1989-м здавалася, што Пекін і Масква выбралі надзвычай розныя шляхі. "Але з тых часоў яны вярнуліся ў пачатковую кропку: расейцы - разгромленыя і пакрыўджаныя, кітайцы - нахабныя і самаўпэўненыя", - піша аўтар. Абедзве краіны праводзяць канфрантацыйную знешнюю палітыку, распальваюць нацыяналізм і звяртаюцца да цэнзуры, каб сцерці ўспаміны пра паўстанні. Але аўтар заключае: "Гісторыя засведчыла, што менавіта такая жорсткая палітыка заводзіць у тупікі, дзе адзіны выбар - паміж масавай бойняй і крахам".