Андрэй Саннікаў: Гэта быў адзіны спосаб зносін з сынам

Экс-кандыдат у прэзідэнты напісаў дзве кнігі: адну - для дзяцей, другую - для дарослых.

Былы кандыдат на пасаду прэзідэнта Беларусі Андрэй Саннікаў, лідар грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь», паўтара гады прасядзеў у беларускай турме паводле абвінавачвання ў арганізацыі беспарадкаў, напісаў кнігу казак. «Прыгоды мышаняці Пікі і ягоных сяброў» - казкі для Данькі. Гэта гісторыі, якія Саннікаў «не мог чытаць» свайму сыну перад сном, пакуль быў у турме, а таму дасылаў іх жонцы - у лістах. Казкі склаліся ў кнігу, якая ў бліжэйшы час выйдзе ў польскім выдавецтве Quatrefoil Press, паведамляе RFI.

- Як напісаць кнігу казак, знаходзячыся ў беларускай турме?

- Гэта быў, увогуле, адзіны спосаб зносін з сынам. Вось, уявіце сабе: я ў турме, сыну - тры з паловай гады. Да гэтага мы з ім практычна не расставаліся, і ён вельмі моцна адчувае адсутнасць і таты, і мамы, таму што мама была ў той жа турме - у суседняй камеры. Потым мама з'явілася побач з ім, а я застаўся ў турме. Што я мог пісаць дзіцяці? Пісаць пра тое, як мне ў турме? Па-першае, я спадзяваўся, што яму не сказалі - так і было, таму што гэта траўміравала б моцна. А па-другое, калі б нават сказалі, апісваць турэмны побыт для маленькага дзіцяці - гэта проста абсурд. Хлусіць аб тым, што я ў камандзіроўцы і вынаходзіць нейкія гісторыі пра камандзіроўкі - таксама абсурдна. Хлусіць дзецям нават у лістах - немагчыма.

Я, напэўна, з дзясятак разоў пачынаў пісаць яму лісты, але далей ягонага імя справа не рухалася. Я проста фізічна не мог гэтага рабіць. Потым я вырашыў, дай я лепш буду яму распавядаць казкі. І, такім чынам, не павінны буду тлумачыць, дзе я знаходжуся і што са мной адбываецца, а зносіны будуць адбывацца. Вось так і пачалося ўсё.

- Чым сталі гэтыя казкі для вас самога?

Па-першае, абавязкам і падтрымкай мне самому. Таму што нас доўгі час трымалі ў ізаляцыі, мы не атрымлівалі лістоў ад родных, ды і потым яны хадзілі з перапынкамі, родныя не атрымлівалі нашыя лісты. Але потым, калі нейкая перапіска наладзілася, я атрымліваў зваротную сувязь. Па-першае, я адразу даведаўся, што яму спадабалася, па-другое, ён стаў прымаць удзел. Я прасіў родных, каб яны пыталіся, што б ён хацеў.

У яго з'яўляліся нейкія ідэі наконт казак, наконт паводзін герояў. Гэта было ўжо нашмат цікавей. І эмацыйна - вялікая падтрымка для мяне. Ён прыдумаў нейкія сюжэты, якія ўвайшлі ў гэтыя казкі. У майго Дані адсутнічала прыманне зла, ён не мог пагадзіцца з тым, што ў свеце існуе зло. Калі ён ведаў пра тое, што ёсць нейкія злыя людзі, што нешта адбываецца злое, ён лічыў, што людзі прыкідваюцца, што ўсё гэта - не напраўду.

У маёй казачцы быў адзін нядобры персанаж - мышаня. І Даня літаральна запатрабаваў ад мяне, каб усё ж такі гэтае мышаня выправілася. Прыйшлося выправіць дрэннага героя ў добрага.

- Ваш сын ужо прачытаў кнігу? Што ён вам сказаў?

- Так. Па-першае, з ім абмяркоўваліся ўсе ілюстрацыі, таму што ілюстрацыі да кніжкі рабіла маладая дзяўчына са Злучаных Штатаў, Ліза Ганчарова, нашая знаёмая, дакладней, знаёмая знаёмых. Мы абмяркоўвалі - яна дасылала нам эскізы, Даня іх сцвярджаў. Нядаўна ён іх ўбачыў, яму вельмі спадабалася. Ён стаў прыдумляць, даваць мне заданні, як далей развіваць сюжэт, і цяпер проста чытае гэтую кніжку як пазакласнае чытанне.

- Ёсць розныя сведчанні палітвязняў савецкіх турмаў. У вас няма жадання напісаць кнігу аб вашым вопыце, на гэты раз, ужо для дарослых?

- Яна амаль гатовая. У турме я свядома гэтым не займаўся, таму што нейкія запісы знікалі падчас шмонаў, іх адбіралі і т. д. Ды і ў турме не вельмі проста напісаць такую кнігу. Патрэбная нейкая дыстанцыя.

Не ведаю, наколькі дастатковай была для мяне гэтая дыстанцыя, таму што я апісаў не толькі тое, што са мной адбывалася ў турме, але і тое, што адбывалася падчас выбарчай кампаніі ў Беларусі.

- Шаламаў лічыў, што турэмны вопыт зусім не патрэбны чалавеку, што ён нялюдскі ў сваёй сутнасці. Салжаніцын, насупраць, бачыў у лагерным досведзе магчымасць для чалавека выйсці з гэтых выпрабаванняў больш моцным і лепшым. Сёння, праз два гады пасля вызвалення, што вы можаце сказаць аб вашым турэмным досведзе?

- Я на баку Шаламава, таму што гэта абсалютна непатрэбны вопыт для людзей нявінна пацярпелых, да якіх я сябе прылічаю. У турме няма жыцця, насуперак ходкім паданням, што жыць можна ў турме. Гэта не жыццё. Турма - месца, дзе свабоды няма і быць не можа. Падпарадкоўвацца ўмоўнасцям, падпарадкоўвацца ідыятызму адміністрацыйнай сістэмы, якая, у адрозненне, скажам, ад Расеі, у Беларусі цалкам кантралюе ўсе зоны і турмы, і пры гэтым адчуваць сябе свабодна - проста немагчыма. Можна - так, абстрагавацца, напэўна, можна сысці ў сябе, але гэта не свабода. А без свабоды няма жыцця, таму я тут - на баку Шаламава.

Я, дарэчы, перачытаў на зоне і Салжаніцына, і Шаламава. Дык вось, тое, што здавалася страшным у Салжаніцына, напрыклад, «Адзін дзень Івана Дзянісавіча» (якога я прачытаў у досыць раннім узросце, ён мяне тады патрос жорсткім бытам турэмным), не здаўся мне ўжо такім жорсткім, калі я перачытваў яго ў калоніі. А вось Шаламаў застаўся прыкладна на тым жа ўзроўні ў дакладнасці апісання таго, што адбываецца.

- Што для вас было самым цяжкім у гэтым вопыце?

- Раставанне з сям'ёй. З сям'ёй, з блізкімі. У турме няма паветра, няма магчымасці адчуць сябе сапраўды свабодным чалавекам.

- Які вы бачыце зараз сітуацыю ў Беларусі на фоне канфлікту на ўсходзе Украіны?

- У Беларусі была выбудаваная сістэма, якая сёння паўтараецца ў Расеі. Беларуская мадэль распаўсюдзілася на больш шырокі рэгіён. Відавочна, што Крэмль гэта выкарыстоўвае. Відавочна, што Януковіч для ўласнага ўзбагачэння выбудоўваў такую ж сістэму жорсткага падаўлення ўсякага іншадумства і жорсткага кантролю праз сілавыя ведамствы, праз рэпрэсіўны апарат. Сёння, на фоне таго, што адбываецца ва Украіне, відаць, што небяспека крыецца ў гэтай мадэлі. Гэта дыктатарская мадэль, мадэль постсавецкага таталітарызму. Яна здольная на знешнюю агрэсію, яна здольная на забойствы людзей. Вось, тое, што і адбываецца ў Беларусі.

- Ці ёсць выйсце, і ці магчымае яно ў бліжэйшы час?

- Я думаю, магчымае, таму што, па-мойму, такія крайнія праявы, якія мы бачым сёння ў адносінах да Украіны, не могуць не спарадзіць рэакцыю ў адказ. Няхай павольна, але будзе, я думаю, сур'ёзная рэакцыя і з боку Захаду, з боку Еўропы, перш за ўсё, і знутры краіны. Выхад толькі ў вызваленні ад гэтых рэжымаў. А спробы знайсці кампрамісы з гэтымі рэжымамі, спробы дамовіцца пра нешта (а такіх спроб, калі казаць пра Беларусь, рабілася вялікае мноства), ні да чаго не прывядуць.

Людзі кшталту Лукашэнкі трымаюцца толькі за ўладу, думаюць толькі пра ўладу, аб асабістай уладзе. Нават калі яны кажуць нейкія правільныя словы аб дзяржаве, аб незалежнасці дзяржавы, - гэта пустыя словы. Гаворка ідзе толькі аб захаванні рэжыму асабістай улады. Без вызвалення ад гэтых дыктатарскіх рэжымаў краіна не развіваецца, а, наадварот, загнівае. Выхад - толькі ў вызваленні ад дыктатур.