Што ўтоенае пад водамі возера Шо ў Беларусі?

У нашай краіне можна знайсці мноства незвычайных месцаў.

У Беларусі, калі добра пашукаць, можна выявіць мноства незвычайных мясцін, якія прывабліваюць увагу сваёй загадкавай гісторыяй, легендамі і старажытнасцю паходжання. Адно з такіх месцаў - возера Шо, якое яшчэ 20 гадоў таму ўважалася за геаграфічны цэнтр Еўропы. Журналісты Myfin.by з'ездзілі ў запаведнае месца, каб бліжэй пазнаёміцца з гэтымі краямі.

Геаграфічны цэнтар Еўропы

У пачатку 2000-х у Беларусі была ідэя фікс выявіць геаграфічны цэнтр Еўропы. На гэтую тэму вяліся навуковыя дыскусіі, выстазўляліся розныя тэорыі, падмацаваныя разлікамі. Так, у 2002 годзе доктар геаграфічных навук Валерый Аношка і доктар тэхнічных навук Аляксей Саламонаў разам з супрацоўнікамі аб'яднання «Белкасмагеадэзія» разлічылі, што геаграфічны цэнтр Еўропы размяшчаецца на месцы возера Шо, што ў Глыбоцкім раёне.

Тады ж у наваколлях пачалі будаваць турыстычны комплекс «Цэнтр Еўропы», але неўзабаве працы былі спыненыя. Прычынай, праўда, стала, вядома, не таямнічая слава гэтых краёў, а тое, што геаграфічны цэнтр перанеслі ў Полацак. Афіцыйна і канчаткова.

Возера з дзіўнай назвай

З Менска шлях да возера займае блізу 3-3,5 гадзін на аўто. Па мапе гэта прыкладна 210-220 км шляху. Калі б гэтая адлегласць давялося ехаць па трасе, то часу б заняло не больш за 2,5 гадзіны.

Аднак апошнія кіламетры да возера даводзіцца прабірацца максімальна асцярожна: дарога разрытая грэйдэрамі пад мур новага асфальту. А пакуль даводзіцца трэсціся па разбітых выбоінах пясчанага насыпу.

Прыгажосць пры ўсякім надвор'і

У дзень выезду з надвор'ем нам не надта пашанцавала. Над горадам навіслі цяжкія, сталёвага колеру хмары, а калі мы дабраліся да возера, ужо пачаў накрапваць дождж. Аднак нават у гэтай суровай атмасферы не заўважыць прыгажосць возера проста немагчыма.

Побач з возерам размешчаная невялікая вёсачка з два дзясяткі дамоў з аднайменнай назвай. Версій паходжання гідроніма Шо некалькі. Паводле адной з іх, ён звязаны са старажытна-літоўскай мовай, дзе корань šeš азначае «халодны». Паводле іншай - назву возера далі варагі яшчэ ў часы Кіеўскай Русі. У швэдскай мове слова з такім гучаннем sjö азначае «возера». Мясцовыя і зусім мяркуюць, што назва іх вёскі і возера паходзіць ад зніклай рыбы Сшо.

Як бы там ні было, каб дабрацца да возера з запамінальнай назвай да поўдня, лепш выязджаць з Менска з самай раніцы.

Падводны некропаль

Месцы вакол возера Шо даволі ціхія, калі не сказаць закінутыя. За ўвесь дзень з мясцовых жыхароў нам сустрэўся толькі адзін дзядуля - ён выйшаў паглядзець, што за гасцей да яго занесла.

Цікава, што літаральна за кіламетр ад вёскі ў лесе размешчаны старажытны курганны могільнік. Паводле ацэнак археолагаў, тут захавалася 35 насыпаў ад 1 да 10 метраў вышынёй з пахаваннямі крывічоў, якія жылі тут у XI–XIII стагоддзях. Раскопкі тут вяліся ў 1939 і ў 80-х гадах. Навукоўцы знаходзілі розныя ўпрыгожванні: падковападобныя фібулы, бранзалеты, амулеты-нажы, пярсцёнкі, наканечнікі дзід. У некаторых пахаваннях знайшлі сярэбраны медальён у выглядзе арабскай манеты дырхем, а таксама заходнееўрапейскія дынары.

З аповедаў мясцовых жыхароў, улетку, у яснае надвор'е, калі адплыць ад паўднёвага берага на лодцы, то з возера можна разгледзець пад вадой дзясяткі і сотні каменных крыжоў. Тут пад вадой раскінуўся старажытны некропаль. Кажуць, што прыкладна пяць сотняў гадоў таму тут былі могілкі, але дно возера апусцілася, пахаваўшы яго пад сабой. Яшчэ адна гістарычная загадка.

Як расказваюць мясцовыя, падводныя валуны ў выглядзе крыжоў тут ведаюць вельмі даўно. Яшчэ да вайны з’явілася мясцовая прыказка, калі кагосьці клікалі на возера па рыбу: «Паедзьма на крыжы лавіць». З улікам магчымай блізкасці шляху «з варагаў у грэкі», цалкам магчыма, што тут было нешта накшталт святога месца з пахаваннямі важных людзей таго часу.

У жыхароў вёскі на гэтую тэму прызапашаная і мясцовая легенда. Паводле яе, у тутэйшага каменячоса была дачка па імі Любава, закаханая ў ваяра Мікулу. Аднойчы Мікула адправіўся ў далёкі паход і прапаў без вестак. Не ў сілах перажыць расстанне, Любава памерла ад смутку. Праз гады Мікула, які вярнуўся з палону ў родныя мясціны, убачыў на могілках магілу сваёй каханай. Ён не мог змірыцца са стратай і вымавіў праклён, і тады воды возера праглынулі могілкі.

Магія сузірання

Возера Шо спрыяе медытатыўнаму настрою. Тут спецыяльна для аматараў прыбярэжнай рыбалкі зрабілі невялікі драўляны прычал у вясковым фармаце - пара збітых дошак, невялікі насціл і драўляная лаўка. Можна гадзінамі сядзець, назіраючы за калыханнем чароту і хвалямі вады возера. Ледзь наводдаль у кустах ляжыць перавернуты дном човен кагосьці з мясцовых жыхароў. Хутчэй за ўсё, у цёплы час на ім рэгулярна выплываюць парыбаліць далей ад берага.

За сузіраннем мясцовых прыгажосцяў неўзаметку пралятаюць гадзіны, таму аматары медытатыўных практык і рыбакі адчуюць тут сябе як тая самая рыба ў вадзе.

Прырода возера Шо

Акрамя невялікай вёсачкі, возера атачае густы лес з падобнымі і закінутымі сцежкамі. Тут ужо адчуваецца пачатак вясны: брыняюць пупышкі на дрэвах, смаўжы актыўна шукаюць, чым можна пажывіцца ў траве. Нягледзячы на хмурнае неба, паветра ўжо па-вясноваму цёплае.

Што з турыстамі?

Разлік на турыстычную плынь да цэнтра Еўропы ў 2000-х не апраўдаўся: бізнэс у аддалены рэгіён інвеставаць не стаў, а дзяржава перанесла «цэнтр» бліжэй да традыцыйных гістарычных каштоўнасцяў, у Полацк.

Што ў выніку?

У выніку возера Шо ўсё яшчэ выглядае «некранутай цывілізацыяй». Можа, яно і да лепшага. Дзе яшчэ знойдзеш такое спакойнае месца для разважанняў у мітуслівай штодзённасці.