Уладзіслаў Іназемцаў: Расея адстала ад Еўропы не на 30-40, а на 365 гадоў

Не выключана, што наступным этапам палітычнай эвалюцыі Пуціна стане апраўданне крыжовых паходаў.

Пра гэта піша Уладзіслаў Іназемцаў, дырэктар Цэнтра даследаванняў постіндустрыяльнага грамадства, на сайце газеты «Ведомости».

Прыводзім тэкст артыкула цалкам:

Драматызм і трагічнасць падзей на Украіне не падштурхоўваюць да безэмацыйнага аналізу сітуацыі, але без яго ўсё ж не абысціся. Ніхто з дзеючых асоб вялікай палітычнай гульні, якая вядзецца ўнутры і вакол Украіны, не бязгрэшны - але мне менш за ўсё абыякавая пазіцыя маёй уласнай краіны. Пазіцыя, якая выглядае, на мой погляд, збольшага замілавальна непаслядоўнай, але збольшага і абуральна небяспечнай.

Спачатку пра непаслядоўнасць. Што здарылася ў лютым 2014 года ў Кіеве? Народная рэвалюцыя, якая прывяла да дзяржаўнага перавароту і зацвярджэння на Украіне новай улады. Ці праглядаецца ў ёй замежны ўдзел ці падтрымка? Так, яны прыкметныя. Ці мелі такія падзеі гістарычныя прэцэдэнты? Вядома, і самы яркі - чарада рэвалюцый 1917 года ў Расеі, дзе адбыўся спачатку ўнутрыэлітны, а потым папулісцкі пераварот, ідэалогія і арганізатары якога падтрымліваліся шэрагам еўрапейскіх краін. Як цяпер у Крамлі ставяцца да лідараў кастрычніцкага перавароту? Не занадта крытычна - галоўнаму тэрарысту нават збіраюцца аднавіць помнік на Лубянцы. А да інтэрвентаў, якія напалі на Савецкую Расею? Як да агрэсараў, а не змагароў за гуманітарныя каштоўнасці. Калі падысці з тымі ж меркамі да падзеяў на Украіне, лёгка зразумець, хто ў сённяшнім свеце непераўзыдзены спецыяліст па «падвойных стандартах».

Кожная сучасная нацыя пачынала сваю гісторыю з рэвалюцыі. Кожная рэвалюцыя несла з сабой гвалт і «перагібы». Не адэптам СССР і выхадцам з ВЧК асуджаць кіеўскіх паўстанцаў. Але гэта не самае важнае.

Куды больш істотны велізарны дысананс паміж рыторыкай і дзеяннямі расейскіх кіраўнікоў і сусветнай практыкай. Сучасная міжнародная сістэма (што нарадзілася ў агні рэлігійных войнаў XVII стагоддзя) заснаваная на прынцыпе суверэнітэту і неўмяшання дзяржаў у справы адзін аднаго. Прынцып гэты парушаўся і парушаецца даволі часта і па розных прычынах - але міжнароднае права становіцца ўсё больш вызначаным, і сёння склаўся кансенсус, згодна з якім умяшанне ў справы іншых краін апраўдана альбо як адказ на агрэсію, альбо як мера па абароне ўласных грамадзян, альбо як рэакцыя на масавы гвалт і генацыд. Ёсць класічныя прыклады. У 1991 годзе міжнародная кааліцыя пачала вайну супраць Ірака ў адказ на яго агрэсію ў дачыненні да Кувейта. У 1976 годзе Ізраіль парушыў суверэнітэт Уганды пры правядзенні антытэрарыстычнай аперацыі ў Энтэбе, ратуючы закладнікаў, якія ўтрымліваліся ў самалёце. У 1978 году В'етнам увёў войскі ў Кампучыю, зрынуўшы рэжым Пол Пота, ахвярамі якога сталі 2 млн грамадзян гэтай краіны. Свет альбо не асудзіў, альбо адкрыта вітаў гэтыя інтэрвенцыі.

У выпадку Расеі і Украіны гэтыя прыклады нерэлевантныя. Украіна не пачынала ваенных дзеянняў супраць якой-небудзь краіны. На яе тэрыторыі не адбывалася і не адбываецца генацыду ці этнічных чыстак. Нарэшце, ніхто з нашых грамадзян не пацярпеў падчас украінскай рэвалюцыі (сярод забітых у кіеўскіх сутычках былі грамадзяне Беларусі і Грузіі, але не Расеі). Нават калі лічыць Украіну failed state, гэта не падстава для ўмяшання. Не маючы такіх падстаў, расейскія ўлады пайшлі па слізкім шляху.

Айчынныя палітыкі кажуць пра пагрозу бяспецы «рускіх» і нават «рускамоўных». Чутныя размовы пра «брацкія народы», «агульную гісторыю» і «праваслаўныя карані». Па сутнасці справы, Масква de facto заявіла пра цывілізацыйныя, а не прававыя падставах для інтэрвенцыі.

Сучасная міжнародна-прававая сістэма зыходзіць з грамадзянскай, а не этнічнай ці рэлігійнай ідэнтыфікацыі чалавека. Дзяржавы абавязаныя абараняць сваіх грамадзян, але не прадстаўнікоў сваёй тытульнай нацыі ці паслядоўнікаў сваёй дамінуючай канфесіі. Выключэннем выступае толькі Ізраіль, які пазіцыянуе сябе як яўрэйская і, па сутнасці, рэлігійная дзяржава. Расея пакуль не вызначае сябе як рускую і праваслаўную дзяржаву - калі яна паспрабуе гэта зрабіць, краіна проста перастане існаваць. У Расеі няма падстаў «абараняць» за сваімі межамі «суайчыннікаў», «рускамоўных» або «праваслаўных». Можаце ўявіць сабе, што адбудзецца, калі Кім Чэн Ын вырашыць абараніць паўднёвакарэйскіх суайчыннікаў ад пагроз амерыканскай ваеннага прысутнасці? А чаму б Парыжу не ўмяшацца ў справы якой-небудзь з краін Заходняй Афрыкі, дзе правы «франкамоўных» парушаюцца ці ледзь не кожны дзень? Ды і якой-небудзь мусульманскай краіне даўно пара ўварвацца ў Галандыю або Германію, дзе становішча прававерных далёкае ад ідэальнага. Але ніхто не хоча вайны ўсіх супраць усіх - і таму расейскія абгрунтаванні ўмяшання ва ўкраінскія справы зусім не падыходзяць.

Не вытрымлівае ніякай крытыкі і спасылка на тое, што «права нацый на самавызначэнне ніхто не адмяняў». Гэта права вызначана Дэкларацыяй ГА ААН «Аб прадастаўленні незалежнасці каланіяльным краінам і народам» (рэзалюцыя ад 14 снежня 1960 года №1514) і датычыцца народаў калоній. Руская меншасць на Украіне не з'яўляецца пазбаўленым дзяржаўнасці этнасам - і цалкам можа ўз'яднацца з суайчыннікамі, проста пераехаўшы ў Расею (што здаралася з меншасцямі ва ўмовах распаду дзяржаў або змены іх межаў даволі часта). У іншым выпадку рэалізацыя «права нацый на самавызначэнне» трактуецца як сепаратызм - і дзяржаўныя ўлады маюць права яго спыніць (як гэта здарылася не так даўно ў дачыненні да чачэнскага народа, які задумаўся пра «самавызначэнне»).

Сумніўны і тэзіс аб «грамадзянах Расеі», якія ў мностве пражываюць на Украіне. На момант распаду СССР атрымаць расейскае грамадзянства, не будучы прапісаным на тэрыторыі РСФСР, было вельмі праблематычна. За наступныя гады масавага перасялення расейскіх грамадзян на Украіну не адзначалася - хутчэй ішоў зваротны працэс. Значыць, нашы «грамадзяне» ва ўсходніх рэгіёнах суседняй краіны - гэта людзі, якія атрымалі пашпарты «па спрошчанай працэдуры» і маюць як мінімум два грамадзянства. Такім чынам, Расея прысвойвае сабе права «абараняць» інтарэсы асоб, якія з'яўляюцца ў першую чаргу грамадзянамі іншай краіны, што стварае глебу для вельмі шырокага тлумачэння і вялікай колькасці новых канфліктаў.

Вывад са сказанага просты. Расея ў сваім месіянізму з лёгкасцю і натуральнасцю адыходзіць ад сучасных прававых канонаў на карысць рэанімацыі этнічнай і рэлігійнай ідэнтычнасці ў якасці чагосьці больш істотнага, чым прыналежнасць да палітычнай нацыі. Гэта значыць, што тыя, хто лічыць, што наша краіна адстала ад Еўропы на 30-40 гадоў, моцна памыляюцца. Маштаб адставання - не менш 365 гадоў (менавіта столькі часу аддзяляе нас ад Вестфальскай дамовы, якая спыніла ў Еўропе рэлігійныя войны і падала ўладам кожнай краіны права прыняцця канчатковага рашэння аб лёсах сваіх грамадзян).

Верагодна, наступным этапам нашай палітычнай эвалюцыі стане апраўданне крыжовых паходаў. Тым больш што дагмат аб бязгрэшнасці «папы» ўжо кансэнсусна прыняты...