Лукашэнка хоча знішчыць крэдытны бізнэс

Паводле даручэння дыктатара Нацбанк рыхтуе ўказ, які знішчыць фірмы, што выдаюць экспрэс-крэдыты.

Нацыянальны банк Беларусі разлічвае бліжэйшым часам навесці парадак на рынку мікракрэдытавання. Гэта стане магчымым з прыняццем указа Лукашэнкі, які рэгулюе дзейнасць мікрафінансавых арганізацый, якія сёння і займаюцца прадстаўленнем грамадзянам хуткіх пазык. Пры гэтым у Нацбанку мяркуюць - да з'яўлення знакавага дакумента застаўся прыкладна месяц, піша «Інтэрфакс».

Бярэш чужыя і ненадоўга, аддаеш свае і назаўсёды

«Хуткія пазыкі без даведак аб даходах і даручальнікаў», «крэдыты ў дзень звароту», «пазычым да зарплаты і пенсіі».

Рэкламных улётак з падобным зместам сёння столькі, што мітусіцца ў вачах: імі абклееныя дошкі аб'яў на пад'ездах, прыпынкі транспарту. Яны публікуюцца ў газетах бясплатных аб'яў і ў салідных выданнях. Пошук у Інтэрнэце з лёгкасцю выдае не адзін дзясятак сайтаў кампаній, дзе фізічным асобам могуць аказаць такія паслугі.

Колькі менавіта на гэты момант у рэспубліцы дзейнічае прыватных кампаній, якія займаюцца мікракрэдытаваннем фізічных асоб, невядома. Такую статыстыку ніхто не вядзе. У Нацбанку аб праблеме ведаюць, але адзначаюць, што такія арганізацыі з'яўляюцца не банкаўскімі мікрафінансавымі арганізацыямі (МФО). Паўнамоцтваў рэгулятара у Нацбанка няма - няма і статыстыкі.

Сёння МФА - гэта кампаніі двух тыпаў: некамерцыйныя (спажывецкія кааператывы фінансавай узаемадапамогі, так званыя крэдытныя саюзы і інш) і камерцыйныя. Апошнія працуюць з выкарыстаннем уласных сродкаў, не прыцягваюць фінансы ад насельніцтва, а наадварот, даюць пазыкі пад высокія стаўкі і на кароткія тэрміны. Такіх у рэспубліцы большасць.

Як паказвае простае апытанне, сёння практычна ўсе МФА гатовыя прадстаўляць грамадзянам грошы ў пазыку пад 2% у дзень. Мінімальны тэрмін вагаецца як ад 2-3 дзён, так і да 10 дзён, максімальны - ад 2 тыдняў да 1 месяца.

На такія тэрміны можна пазычыць самыя розныя сумы - ад Br50 тыс. да Br3 млн. Пры гэтым толькі ў адной з апытаных кампаній адзначылі, што ад кліента спатрэбіцца даведка аб даходах, калі ён мае намер пазычыць Br3 млн.

Ніякіх дакументаў, акрамя пашпарта

У кол-цэнтрах усіх кампаній таксама падкрэсліваюць, што для афармлення дамовы ад чалавека не патрабуецца ніякіх дакументаў, акрамя пашпарта.

Супрацоўнікі кампаній звяртаюць увагу: пры афармленні дамовы пазыкі ад атрымальніка сродкаў запатрабуюць паказаць дакладную назву месца працы. «Гэта трэба для таго, каб наш супрацоўнік потым мог патэлефанаваць да вас на працу і пераканацца, што вы сапраўды там працуеце», - тлумачаць прадстаўнікі МФА. Пры гэтым яны адзначаюць, што чалавек павінен працаваць у кампаніі, зарэгістраванай у Беларусі, не менш за 3 месяцы. Для асобных МФА тэрмін, які прайшоў з часу апошняга працаўладкавання кліента, не мае ніякага значэння.

Некаторыя кампаніі прыблізна такім жа чынам запытваюць у будучых кліентаў інфармацыю аб тым, што яны ўвесь час пражываюць на тэрыторыі Беларусі.

Пры гэтым у кол-цэнтрах МФА вельмі неахвотна падаюць будучым кліентам інфармацыю аб тым, якія штрафныя санкцыі іх чакаюць за пратэрміноўкі плацяжоў. На пытанне аб тым, якая ж будзе гадавая стаўка па пазыках, прапануюць узяць у рукі калькулятар і зрабіць падлікі самастойна.

Але просты разлік паказвае: калі вам прапануюць грошы пад стаўку ў 2% у суткі, у больш звыклым крэдытаатрымальнікам вылічэнні стаўка складзе 730% гадавых.

Для параўнання, сёння беларускія банкі, якія пакрысе аднаўляюць спажывецкае крэдытаванне, прапануюць крэдытныя прадукты пад 45% гадавых. Гэта таксама крэдыты ў беларускіх рублях, але для атрымання іх банкі патрабуюць даведку аб даходах, ніжняя столь сумы крэдыту даволі высокая, мінімальны тэрмін крэдыту, як правіла, не менш за 3 месяцы. Пры гэтым так званыя «хуткія крэдыты» ёсць сёння далёка не ва ўсіх камерцыйных банках краіны.

Кліенты - «вельмі небагатыя людзі і пенсіянеры»

«Кліентамі мікрафінансавых арганізацый сёння ў асноўным з'яўляюцца вельмі небагатыя беларускія грамадзяне, якія маюць мінімальны ўзровень даходу, нізкі ўзровень фінансавай пісьменнасці і не могуць адэкватна ацаніць умовы, на якіх яны бяруць у такіх кампаніях пазыкі», - адзначаюць прадстаўнікі банкаўскага сектара Беларусі.

Як правіла, гэта пенсіянеры, работнікі сістэмы адукацыі і аховы здароўя - у асноўным малодшы персанал, прадстаўнікі працоўных спецыяльнасцяў, але ёсць і невялікая праслойка «офіснага планктону». Звяртаюцца да мікрапазык і прадпрымальнікі - уладальнікі дробнага бізнэсу, такія аперацыі яны часцей за ўсё здзяйсняюць у перыяды падатковых выплат.

Паводле ацэнак экспертаў, у сярэднім па беларускіх МФА доля незвароту пазычаных сродкаў складае 7-10%. «Гэта досыць рызыкоўны паказчык, і кампаніі страхуюць сябе высокімі адсоткамі па прапанаваных прадуктах», - кажуць эксперты.

У той жа час банкаўскія работнікі прызнаюць: многія МФА гатовыя ісці насустрач сваім неабавязковым кліентам, асабліва калі тыя падаюць дакументы, якія пацвярджаюць хваробу, затрымку заробкаў ці іншыя цяжкія жыццёвыя сітуацыі.

Апытанне паказала, што толькі нешматлікія МФА фармуюць уласныя «чорныя спісы». Туды трапляюць асобы, якія ўжо бралі пазыкі і не разлічыліся па старых. Пры гэтым такая інфармацыя даступная ўсім: спісы даўжнікоў публікуюцца на сайтах кампаній.

Хоць і рэдка, але сустракаюцца «чорныя спісы» іншага роду. Яны фармуюцца на аснове заяў грамадзян, якія б не хацелі, каб іх блізкія сваякі бралі ў МФА грошы ў крэдыт.

Валютныя пазыкі - толькі ў прыватных асоб

Калі пазычыць грошы ў беларускіх рублях грамадзяне рэспублікі сёння могуць як у банках, так і ў МФА, то пазыкі ў валюце - прэрагатыва прыватных асоб. Такія аб'явы таксама можна сустрэць сёння ў байнэце. Аб'явы на слупах, на прыпынках грамадскага транспарту і г.д. сышлі ў мінулае - закон аб рэкламе і ўзмацненне жорсткасці адказнасці за несанкцыянаванае размяшчэнне аб'яў дапамаглі навесці парадак.

Узяць у крэдыт можна самыя розныя сумы ў валюце без даведак і даручальнікаў, але верхняя планка, як правіла, абмяжоўваецца $1 тыс. Калі патрэбна вялікая сума, такія дамовы афармляюцца i завяраюцца натарыяльна.

Аб пазыкадаўцу такога тыпу звестак мала - аб'явы ўтрымліваюць нумар мабільнага тэлефона і, у лепшым выпадку, фатаграфію будучага крэдытора. Аб узнагародзе за прадстаўленне пазыкі таксама прыйдзецца дамаўляцца асабіста.

Як і МФА, такія пазыкадаўцы таксама дзейнічаюць у рамках закона: нішто не перашкаджае аднаму грамадзяніну даць у крэдыт грошы іншаму грамадзяніну, зафіксаваўшы яго абавязацельствы натарыяльна заверанай распіскай.

Чакаць засталося нядоўга

«Кампаніі, якія прадстаўляюць пазыкі па схеме «хуткіх грошай», дзейнічаюць сёння выключна ў прававым полі Беларусі. Яны не парушаюць закон, і зрабіць з гэтым пакуль нічога нельга», - адзначаюць у Нацыянальным банку.

У той жа час тут разлічваюць, што сітуацыя зменіцца з прыняццем закона аб мікрафінансавых арганізацыях.

«Прыкладна паўтара месяца таму кіраўнік беларускага ўрада даручаў дапрацаваць праект дакумента. Зараз праца над ім завершаная, праект дзяржаўнага рашэння накіраваны ў адпаведныя органы дзяржкіравання. Хутчэй за ўсё, ён ужо ўзгоднены і, мы спадзяемся, у бліжэйшы месяц будзе прыняты», - паведаміла крыніца ў Нацбанку.

Яна не ўдакладніла, якія прынцыповыя моманты змяшчае праект указа.

Але больш раннія версіі дакумента прадугледжвалі, што Нацбанк будзе весці ўлік такіх кампаній і вызначаць адпаведнасць сваім патрабаванням топ-менеджменту і заснавальнікаў МФА. Уводзіць ліцэнзаванне не планавалася.

Пры гэтым меркавалася, што будуць узяты пад абарону як правы пазычальнікаў, так і пазыкадаўцаў.

У прыватнасці, Нацбанк меркаваў абавязаць МФА інфармаваць кліентаў аб поўнай гадавой стаўцы па мікрапазыцы, каб спажывец паслугі мог рэальна ацаніць яе кошт.

Акрамя таго, меркавалася забараніць МФА ў аднабаковым парадку змяняць адсоткавыя стаўкі, а таксама адмяніць штрафы за датэрміновае пагашэнне мікрапазыкі.

Аднак самым галоўным момантам у дакуменце была прапанова надзяліць рэгулятарны орган паўнамоцтвамі ўсталёўваць верхнюю мяжу ставак па мікрапазыкам. Пры гэтым раней у Нацбанку адзначалі, што тут павінен быць знойдзены кампраміс: калі стаўкі будуць занадта нізкія, МФА чакае банкруцтва або пераход у ценявы сегмент фінансавага рынку, высокія ж узроўні ставак могуць быць расцэненыя насельніцтвам як нейкі спекулятыўны момант з боку дзяржаўнага рэгулятара.

Фінансісты падкрэслівалі, што абмежаванне ставак па мікрапазыках неабходна для таго, каб Нацбанк мог адсочваць парушэнні з боку МФА.

У праекце ўказу таксама прадугледжвалася замацаваць норму аб гранічных памерах штрафу або пенi за невыкананне пазычальнікам сваіх абавязацельстваў.

Гранічныя стаўкі зруйнуюць гэты бізнэс

У сваю чаргу эксперты ў банкаўскай сферы адзначаюць, што ўвядзенне Нацбанкам парога стаўкі па мікрапазыках прывядзе практычна да знікнення гэтага бізнэсу ў рэспубліцы.

«Стыхійны рост МФА характэрны сёння не толькі для Беларусі, але і для яе партнёраў па АЭП - Расеі і Казахстана. Але ў Казахстане зараз парог ставак па ўсіх фінансавых інструментах жорстка прывязаны да стаўкі рэфінансавання Цэнтрабанка, якая складае 6% гадавых. Стаўкі па фінінструментам не могуць перавышаць яе больш чым на 50%, гэта значыць 56% - гэта парог», - распавялі спецыялісты.

Яны нагадалі, што цяпер стаўка рэфінансавання ў Беларусі складае 22,5%, і сапраўдны стан эканомікі і золатавалютных рэзерваў не дае падстаў для яе зніжэння. Такім чынам, у Беларусі стаўка па фінінструментам, на аснове практыкі Казахстана, можа скласці крыху больш за 70% гадавых, або 0,2% у суткі.

«Гэта значыць, разважаючы чыста матэматычна, стаўка па мікрапазыках можа быць зніжана ў 10 разоў. Якая кампанія працягне працаваць у такіх умовах?» - заўважылі эксперты.

Прадстаўнікі банкаўскага сектара таксама нагадалі пра абмежаванні, якія ўвёў Нацбанк для атрымання экспрэс-крэдытаў. У прыватнасці, пасля ўвядзення патрабавання прадстаўляць даведку аб даходах многія банкі рэспублікі канстатавалі запаволенне аб'ёмаў спажывецкага крэдытавання.

Паводле ацэнак банкаў, рынак аказаўся не гатовы да гэтага патрабавання: механізм выдачы такіх даведак працуе з перабоямі, і на нармалізацыю сітуацыі трэба не менш за месяц.

На сённяшні дзень аб'ём экспрэс-крэдытаў скараціўся, паводле розных ацэнак, на 50-70%.

У той жа час спецыялісты прызнаюць, што пэўныя абмежаванні для МФА патрэбныя, у тым ліку для падтрымання макраэканамічнай стабільнасці. «Ва ўмовах нарастаючай інфляцыі неабходна як мага больш жорстка стрымліваць рост унутранага попыту. Пакуль іншага механізму, як абмежаванні ў крэдытаванні, улады не прыдумалі. На стрымліванне заробкаў дзяржава пайсці не наважваецца, як бы настойліва не рэкамендавалі гэта міжнародныя фінансавыя інстытуты», - адзначаюць эксперты.