Год, што зблытаў усе карты

Амерыканскі палітолаг Джордж Фрыдман - аб важнейшых падзеях 2014

Якія падзеі 2014 амерыканскія палітолагі ўважаюць найважнейшымі? У пэўных пазіцыях рэйтынг-ліст амерыканскіх экспертаў супадае са спісамі, складзеным іхнімі калегамі-расейцамі, у нейкіх яны разыходзяцца, паведамляе «Радыё Свабода». Ці адзіныя амерыканцы і расейцы, скажам, у ацэнцы важнасці таго, што адбылося ва Украіне?

Калі паглядзець на рэйтынг-ліст Джорджа Фрыдмана, дырэктара даследчага цэнтра Stratfor, які адлюстроўвае настроі заўважнай часткі палітычнага істэблішменту ЗША, то Украіна, безумоўна, у ім фігуруе, але не на першым месцы. Верхні ж радок спісу належыць падзеі, якая павінна была адбыцца, але не адбылася: Еўропа ў 2014 г. не прасунулася ў развязванні набалелых эканамічных, палітычных і сацыяльных праблем.

«Што такое Еўропа? Якія ў сябраў ЕЗ ёсць абавязанні ў дачыненні да адзін аднаго акрамя абавязанняў перад сваімі ўласнымі грамадзянамі? І ў якой меры моцныя гульцы ў ЕЗ маюць права дыктаваць сваю волю гульцам слабым? Гэтыя інстытуцыйныя праблемы нашмат важнейшыя за існыя банкаўскія або бюджэтныя бязладзіцы. І тое, што Еўразвяз не наблізіўся да развязання гэтых праблем, аднак ёсць падзея 2014 года больш значная за ўсе астатнія па сіле ўздзеяння на сусветную палітыку. Бо Еўропа, нягледзячы на адносны адкат, застаецца эканамічнай зонай з найбуйнейшым у свеце аб'ёмам вытворчасці. А таксама цэнтрам сусветнай гандлю, навукі і культуры. Пагаршаецца падзел краін ЕЗ на паспяховыя - Нямеччына і Аўстрыя, і тыя, што адстаюць, але не жадаюць прымаць эканамічныя рэцэпты лідэраў - Грэцыя, Гішпанія, Партугалія (краіны з высокай працоўнай занятасцю і краіны з велізарным беспрацоўем), ставіць пад сумнеў само выжыванне арганізацыі у яе цяперашнім выглядзе. Агулам у шэрагу дзяржаў Еўразвязу набіраюць моц партыі, якія выступаюць супраць усякай еўрапейскай інтэграцыі. Каб не дапусціць іх прыходу да ўлады, удзельнікам давядзецца перагледзець межы зон адказнасці нацыянальна-суверэнных і калектыўных механізмаў прыняцця пастаноў у Еўрапейскім звязе. Перачэрчвання межаў, няхай не фактычных, а толькі інстытуцыйных, у такім важным рэгіёне, як Еўропа, будзе мець рэзананс ва ўсім свеце. Фрыдман, аднак, не ўпэўнены, што гэтая праблема наогул мае развязанне. Гэта цалкам можа быць не часовы крызіс, а непазбежная новая рэальнасць. Чым і тлумачацца збольшага бясконцыя саміты ЕЗ, якія спрабуюць ліквідаваць толькі другарадныя праблемы».

«Саміты - гэта галоўны тавар, што вырабляецца сёння ЕЗ», - іранізуе аналітык. Яшчэ гады два таму Фрыдман і іншыя супрацоўнікі яго цэнтра пісалі, што Расея бачыць тыя ж цэнтрабежныя тэндэнцыі ў Еўразвязе і NATO. Бо гэтыя доўгатэрміновыя трэнды яе задавальняюць, яна не будзе рабіць ніякіх рэзкіх рухаў цела, каб не разгойдваць лодку, а дазволіць ёй даць яшчэ вялікую расколіну і шчасна патануць. А сама тым часам заклапоціцца пошукам новых рынкаў збыту сваёй сыравіны і ўдалым размяшчэннем атрыманых ад яго даходаў. Сёння Фрыдман не ўспамінае той прагноз, а проста зводзіць вайну на Украіне і эканоміка-дыпламатычныя турбацыі, перажываныя Расеяй, у адзіны крызіс і заносіць яго ў другі радок свайго рэестра найважнейшых падзей 2014 года.

«Некаторыя краіны ЕЗ індыферэнтныя да таго, што адбываецца на Украіне, але гэта не значыць, што канфлікт у гэтым рэгіёне хутка заціхне і не прывядзе да сутыкненняў Еўропы і яе заакіянскіх саюзнікаў з Расеяй. Падобныя сутыкненні самага рознага маштабу шматкроць мелі месца ў мінулым і нярэдка абарочваліся перакройваннем межаў на Еўрапейскай паўвыспе. Так што такі сцэнар мы ігнараваць не мае права. З іншага боку, хоць Расея, несумненна, - важная рэгіянальная дзяржава, не зразумела, ці хопіць у яе запала на працяглую канфрантацыю з Захадам. Бо тыя ж унутраныя фактары, якія прывялі да распаду СССР, абцяжарваюць Расейскую Федэрацыю. Плюс падзенне коштаў на нафту, зменлівасць рубля, замежныя санкцыі, якія спараджаюць збоі ў расейскай эканоміцы. Тым не менш, мы прадказваем, што паміж цяперашнім стартам «міні халоднай вайны» і бачным завяданнем Расеі пройдзе не менш за пяць гадоў. У агляднай перспектыве мы не чакаем абвалу Расеі ці перарастання ўкраінскага крызісу ў паўнакроўную вайну. Не толькі ў сілу слабасці Расеі, але і таму, што ўважаем відавочным перабольшаннем размовы аб тым, быццам падзеі ў Крыме і на Украіне ўдыхнулі новае жыццё ў NATO, так што ў яе ўдзельнікаў цяпер нібыта з'явіліся стымулы пачаць імкліва пераўзбройвацца, як было ў эпоху супрацьстаяння СССР. І накіраваць вялікую колькасць баявой тэхнікі і жывой сілы ў прыфрантавой з Расеяй дзяржавы».

Як магчымы раскол Еўразвязу, так і NATO, мяркуючы з падзеяў 2014 года, можа распасціся на тых, хто жадае супрацьстаяць Расеі, і тых, хто гэтага рабіць не хоча, адзначае Джордж Фрыдман. Раз'яднанасць еўрапейскіх структур дублюе адсутнасць ўзгаднення палітыкі вядучых цэнтраў сусветнай эканомікі - Еўропы, Кітая, ЗША, Японіі. Гэта тое, што эксперт называе «дэсінхранізацыяй глабальнай эканомікі» і адводзіць ёй трэцяе месца ў сваім спісе. Эканоміка Еўропы агулам будзе ў лепшым выпадку расці павольна, на фоне рэцэсіі або нават дэпрэсіі асобных яе рэгіёнаў; Кітай з 2008 г не ў стане аднавіць былыя тэмпы росту; Амерыку, падобна, чакае новы эканамічны спурт; Японія знаходзіцца ў глыбокім спадзе. У той жа час 2014 зняпраўдзіў або, па меншай меры, адклаў рэалізацыю прагнозу адносна таго, што Кітай абгоніць ЗША і вылучыцца ў вядучую эканамічную дзяржаву свету. Або што кантынентальная Еўропа з яе сацыяльнай мадэллю эканомікі дакажа сваю перавагу над англасаксонскай «рынкавай» мадэллю развіцця; ці ж што нелады з эканомікай Японіі абгарнуцца масавымі дэфолтамі яе прадпрыемстваў і банкаў.

На чацвёртае месца ў рэйтынг-лісце падзей 2014 дырэктар Stratfor ставіць дэзінтэграцыю сістэмы Сайкса-Піка. Ангельскі і французскі дыпламаты Марк Сайкс і Франсуа Жорж-Піка ў 1916 г распрацавалі пагадненне, перарабіўшы карту Міжземнамор'я і Ірана, стварыўшы на абломках Асманскай імперыі Ліван, Іарданію, Сірыю, Ірак. Сярод іншых. З'яўленне арганізацыі «Ісламская дзяржава» паскорыла працэс разбурэння створанага стагоддзе назад парадку, што пачаўся з Лівана яшчэ 30-40 гадоў таму. Але не вызначыла яго. Цэнтральная ўлада распадаецца пад напорам розных сепаратысцкіх рухаў, ідэалагічных і вайсковых. Будзь становішча на сусветным рынку нафты сёння такім жа, як ў 1973 г, Фрыдман паставіў бы злом сістэмы Сайкса-Піка на месца больш высокае, чым чацвёртае. Хто здольны спыніць драбненне рэгіёну? Гістарычна гэта магла зрабіць толькі Турцыя. Аднак мінулы год не ўказвае на тое, што Турцыя ўжо цяпер здольная гуляць гэтую ролю.

«Ёсць шмат чаго на свеце, сябар Гарацый, што і не снілася нашым мудрацам». Гэтай цытатай з «Гамлета» Джордж Фрыдман загадзя адзначыў падзеі, што замыкаюць спіс знакавых рэчаў, якія адбыліся ў 2014 годзе: нараджэнне двух унукаў. «У віры геапалітыкі гэты факт непрыкметны, але нават аналітыкі не жывуць толькі ў свеце макраз’яваў. Дрэва жыцця разрастаецца новымі галінамі міжвольна, нягледзячы на масавыя катаклізмы і пакуты. Я жадаю вам шчаслівага Новага года, і хай Гасподзь напоўніць ваша жыццё мірам і радасцю. Як бы ні скалыналі яе магутныя сілы гісторыі».