Ірына Халіп прэзентавала «Дзённік зэчкі»

19 снежня 2010 года кожны зрабіў выбар: адны - да свабоды, іншыя - да пажыццёвага зняволення.

У Варшаве прайшла прэзентацыя кнігі журналісткі «Новой газеты» Ірыны Халіп «Дзённік зэчкі». Кніга складаецца з апавяданняў пра падзеі, якія адбыліся пасля 19 снежня 2010 года, калі Ірына Халіп разам з мужам і кандыдатам у прэзідэнты Андрэем Саннікавым была кінутая за краты. Галоўныя героі кнігі - палітвязні Беларусі.

Прэзентацыя прайшла 11 сакавіка ў «Беларускім Доме ў Варшаве». На сценах памяшкання былі развешаныя газетныя палосы з артыкуламі журналісткі. Адкрываў прэзентацыю яго дырэктар Уладзімір Кобец.

На мерапрыемстве прысутнічаў галоўны рэдактар «Новой газеты» Дзмітрый Муратаў, галоўны рэдактар Gazeta Wyborcza Адам Міхнік, галоўны рэдактар сайта charter97.org Наталля Радзіна, каардынатары грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь» і былыя палітвязні Зміцер Бандарэнка і Аляксандр Атрошчанкаў, выдавец кнігі Аляксандр Чарнушэвіч, лідар грамадзянскай кампаніі «Гавары праўду» Уладзімір Някляеў, дырэктар «Беларускага Дома ў Варшаве» Алесь Зарэмбюк, дырэктар беларускага офіса Міжнароднага рэспубліканскага інстытута (IRI) Джэйк Джонс, а таксама журналісты, сябры і родныя Ірыны Халіп, паведамляе карэспандэнт charter97.org.

У пачатку прэзентацыі Ірына Халіп распавяла гісторыю стварэння кнігі.

«Перш за ўсё, хачу сказаць, што я не пісьменнік. Я не збіраюся зараз кожны год штампаваць кнігі. Проста чамусьці, мабыць, камусьці было заўгодна, каб я гэтую кнігу напісала. Я пачала нешта запісваць яшчэ ў турме, мае бацькі перадалі мне агульны сшытак у ружовай вокладцы, і я туды нешта запісвала на ўсялякі выпадак, каб потым не забыцца. Я не ведала, колькі прыйдзецца сядзець, і разумела, што раптам да таго часу, як выйду, ужо апынуся ва ўладзе склерозу, маразму і хваробы Альцгеймера, і ўжо прыйдзецца па паперках аднаўляць мінулыя падзеі. Тым не менш, сшытак спатрэбіўся. Пазней, седзячы пад хатнім арыштам, я працягвала запісваць ад рукі. Шчыра кажучы, я не думала тады, што з гэтага атрымаецца кніга. Я проста думала, што трэба запісваць, каб потым не забыцца. Калі ў дзень майго прысуду мяне вызвалілі з-пад варты, далі два гады з адтэрміноўкай на два, адразу ж у Менск прыехаў галоўны рэдактар «Новой газеты» Дзмітрый Муратаў, які сказаў: «Так, на панядзелак у цябе паласа, так што пачынай». І кожны тыдзень я абавязкова пісала паласу. У рэшце рэшт, аказалася, што для таго, каб усё гэта звязаць разам, патрэбная кніжка. А тут нейкім чынам са мной звязаўся польскі выдавец, дакладней беларус, які жыве ў Польшчы, Аляксандр Чарнушэвіч і прапанаваў выдаць кнігу. У гэты час выйшаў мой муж з турмы, я спрабавала нешта дапісваць, але потым вырашыла, што ўсё, на гэтым і скончым. Я вельмі спадзяюся, што мне больш ніколі не давядзецца пісаць кнігі, шчыра. Ніколі не давядзецца перажываць тых падзей, якія прывялі да напісання гэтай кнігі», - распавяла Ірына Халіп.

Журналістка адзначыла важнасць таго, што прэзентацыя праходзіць у Варшаве, у горадзе, дзе раней жыла яе сям'я.

«Я б сказала, што замкнуўся круг. Мая кніга выйшла ў Варшаве, у горадзе у якім жыла мая сям'я да 1939 года. У 39-м годзе тая частка сям'і, якая змагла ўцячы на Усход, уцякла, частка, якая не паспела, загінула ў Варшаўскім гета. Але, тым не менш, нейкім чынам усё закальцавалася так, што ўсе вярнулася ў Варшаву. Адкуль выйшла мая сям'я, туды важная частка майго жыцця і вярнулася», - адзначыла Ірына Халіп.

Другім слова ўзяў выдавец кнігі «Дзённік зэчкі» Аляксандр Чарнушэвіч.

«Хачу сказаць, што працаваць з Ірынай было проста шчасцем. Выдаць кнігу мне захацелася таму, што падалося, што проста газетныя артыкулы - гэта, вядома, добра, але неабходна, каб гэты дакумент захаваўся ў адзінай, цэласнай форме. Тое, што адбывалася з Ірынай, тое, што яна апісвала, не можа проста так знікнуць. Менавіта таму я прыняў рашэнне выдаць кнігу. Тое, што атрымалася, мне вельмі падабаецца», - адзначыў выдавец.

Галоўны рэдактар «Новой газеты» Дзмітрый Муратаў адзначыў, што тое, што перажыла сям'я Халіп, - сапраўднае катаванне.

«Гэта цяпер Халіп жартуе, але на самой справе гэтая гісторыя была на мяжы трагічнасці. Тое, што перажылі бацькі Ірыны Люцына Юр'еўна, Уладзімір Трафімавіч і сын Данька, - гэта сапраўднае катаванне. Калі Люцына не выклікала «хуткую», а ў яе, мяркуючы па ўсім, быў вельмі моцны сардэчны прыступ, яна баялася выклікаць лекараў, каб ёй не адмовілі ў афармленні апякунства над Даняй. Халіп да таго, як яна пачала пісаць рэпартажы з турмы з гэтай пятлёй на шыі, калі яна мала што ведала пра сына, амаль нічога не ведала пра мужа, не ведала пра тое, што адбываецца з бацькамі, да гэтага яна займалася надзвычай важнымі рэчамі. Яна шукала хімічную зброю Ірака ў лясах пад Беларуссю, займалася лёсамі зніклых без вестак, лёсам забітых рэжымам Лукашэнкі. Да яе абсалютна дастасоўная фраза Сяргея Даўлатава, што за Халіп можна быць больш ці менш спакойным, калі яна ў турме. Але спакою на гэты раз не настала, наша рэдакцыя і сябры вельмі шмат што рабілі для таго, каб ёй змянілі меру пакарання. Кожны год праводзячы час разам з сынам Іры Даняй, я хачу сказаць, што не ведаю, ці вартая свабода таго, што рабілі з ім, калі ён жыў у адной кватэры з двума афіцэрамі беларускага КДБ, як ён спачатку не разумеў, чаму мама не можа выйсці з кватэры, а потым зразумеў. І, тым не менш, напэўна, гэта таго варта», - сказаў Дзмітрый Муратаў.

На пытанне, што было самым страшным у турме, Ірына Халіп адказала, што гэта была ноч.

«Днём ты можаш кантраляваць уласныя эмоцыі, уласныя думкі, забараняць сабе думаць пра блізкіх, а ўначы ты ўжо з сабой справіцца не можаш. Мне ўвесь час сніўся кашмарны сон, як быццам у нашай камеры дзверы не жалезныя, а шкляныя. І я бачыла, як двое вертухаі вядуць майго сына, якому было тры гады, у кайданках. Я разумею, што яго арыштавалі, я кідаюся на гэтыя шкляныя дзверы, б'юся, крычу «Даня, я тут» і, прачынаючыся, разумею, што гэта сон. У нас ва ўсіх былі свае кашмарныя сны, тым не менш, мы змаглі перажыць усё», - адзначыла журналістка.

Прэс-сакратар кандыдата ў прэзідэнты і мужа Ірыны Халіп Андрэя Саннікава, былы палітвязень Аляксандр Атрошчанкаў падкрэсліў важнасць дакументавання злачынстваў рэжыму.

«Аднойчы я проста пацікавіўся, як адчуваюць сябе каты па сканчэнні дзесяткаў гадоў. Я пачаў гугліць прозвішчы, якія прачытаў у творах Шаламава, Гінзбург, Рыбакова і іншых, і я быў уражаны, наколькі мала інфармацыі засталося. На самой справе, вельмі многія вязні павыходзілі, нават тыя, хто прайшоў ГУЛАГ, і з'язджалі ў свае вёскі, у іх ужо не было сіл ні на помсту, ні на тое, каб пакінуць памяць пасля сябе. Таму, вядома, хацеў бы сказаць, што вельмі важна, што ёсць такія людзі, як Ірына Халіп, як Ігар Аліневіч, якія з'яўляюцца летапісцамі гэтых злачынстваў і ніколі не дазволяць пра іх забыцца», - сказаў Аляксандр Атрошчанкаў.

Галоўны рэдактар сайта charter97.org Наталля Радзіна адзначыла, што кніга Ірыны Халіп будзе нагадваць свету пра той жах, які сёння адбываецца ў беларускіх турмах.

«Мы правялі ў камеры разам першыя тры дні і падтрымлівалі адзін аднаго, як маглі. Потым мяне перавялі ў іншую камеру. І я, шчыра кажучы рада, што Іра напісала гэтую кніжку, таму што я пакуль не хачу пісаць кнігу. Гэта было настолькі цяжка, што калі я пісала артыкул пра гэта, калі параўноўвала катаванні ў «амерыканцы» і турме Штазі, я плакала, хоць тады прайшло ўжо два гады з таго часу. Але я таксама магу ўспомніць, што для мяне было самае страшнае ў той час. Гэта былі крыкі з калідора. Крыкі наглядчыкаў, людзей у чорных масках, якія ганялі па калідоры і лесвіцах палітвязняволеных мужчын. Іх сапраўды катавалі. Калі ў мяне ўмовы ў камеры былі прыраўнаваныя да катаванняў, шантаж, якому падвяргалася Ірына з-за сітуацыі з сынам, - гэта таксама катаванні, то мужчын збівалі. І я магу сказаць, што тое відэа з Кіева, якое разляцелася па свеце, калі «Беркут» збівае казака, - гэта ў прынцыпе тое, што адбывалася ў беларускіх турмах. Толькі як сказала Ірын брат Вадзім Бяльзацкі, «у вас проста не было камер, вы не змаглі запісаць гэта на відэа, і свет не даведаўся пра гэта». Я спадзяюся, што кніга, якую напісала Ірына, будзе нагадваць свету пра той жах, які сёння адбываецца ў беларускіх турмах. Яшчэ я хацела б сказаць у сувязі з падзеямі ва Украіне, Майданам і вайной, што сёння цалкам змянілася сітуацыя, і нам трэба шукаць новыя рашэнні змены сітуацыі ў нашай краіне. Ніякія «выбары», ніякія «народныя рэферэндумы» не зменяць сітуацыю. Зразумела, што змены могуць адбывацца толькі праз Плошчу. І гэта павінны ўсведамляць людзі на Захадзе, у тым ліку ў Польшчы», - сказала журналістка.

 Былы палітвязень Зміцер Бандарэнка заявіў, што кніга Ірыны Халіп - прысуд тым, хто адказны за рэпрэсіі пасля 19 снежня 2010 года.

«Я хацеў бы падзякаваць рэдактараў расейскай «Новой газеты» Дзмітрыя Муратава і польскай Gazety Wyborczej Адама Міхніка, якія знаходзяцца тут, за тое, што іх выданні змагаліся за вызваленне мяне і іншых беларускіх палітвязняў.

Калі я чытаў першыя часткі гэтай кнігі яшчэ ў інтэрнэце, мне здавалася , што Ірына піша пра турму КДБ, пра тое, што там адбывалася, занадта мякка. Я думаў, што гэта можа быць «стакгольмскім сіндромам», бо мы былі вельмі цесна звязаныя з гэтымі людзьмі. Але дачытаўшы кнігу да канца, я зразумеў, што яна - прысуд усім тым, хто арудаваў тады ў «амерыканцы». І я рады, што кніга адбылася і тыя людзі, якія былі ў масках у турме, таксама яе чыталі. Упэўнены, што яны чыталі яе на сайце Хартыі, таму карнікі ведаюць, што іх прысуд яшчэ наперадзе. І самае галоўнае для мяне, што «правадыры» гэтай аперацыі - міністр унутраных спраў Шуневіч, палкоўнік Арлоў - таксама ёсць у гэтай кнізе. Гэта значыць, што ўжо сёння справядлівасць перамагае», - адзначыў Зміцер Бандарэнка.

Уладзімір Някляеў сказаў, што захоплены тым, як перанеслі турму палітзняволеныя жанчыны.

«Калі я ўспамінаю першыя дні ў турме, камера, дзе я сядзеў, была як раз насупраць лесвіцы. І калі зняволеных вадзілі па лесвіцы і крычалі на іх, рэдка хто з мужчын нешта адказваў. І толькі жаночыя галасы Насці, Наталлі і Ірыны адказвалі турэмшчыкам. Так годна прайсці праз турму, праз выпрабаванні не па сілах кожнаму мужчыне. Я проста захапляюся і Ірынай, і Наталляй, і Насцяй», - заявіў Някляеў.

Прадстаўляючы Адама Міхніка, Ірына Халіп падкрэсліла важнасць таго, што ў польскай «Салідарнасці» была падтрымка ўсяго свету.

«І да нашых арыштаў, і пасля вельмі часта мы чулі такія дзіўныя словы, што «хлопцы, вы не чакайце, што хто-небудзь прыйдзе і вырашыць за вас вашы праблемы». Гэта значыць усё самі. Праблема ў тым, што мы і спрабавалі ўсё зрабіць самі. Зноў жа праблема не ў тым, што нам не дапамагалі, праблема ў тым, што нам заміналі. Тыя самыя людзі, якія ахвотна прызнаюць, што «Салідарнасць» у Польшчы, магчыма, не перамагла б, калі б свет не ўстаў на абарону гэтай самай «Салідарнасці». І хто ведае, што было б сёння з чалавекам, якога я бязмерна паважаю, Адамам Міхнікам, калі б увесь свет не знішчыў гэты чортаў камуністычны рэжым з яго Варшаўскай дамовай і іншай глупствам. Адам Міхнік сядзеў у польскай турме, ён быў, як імы , салдатам, які хацеў спакойнага, свабоднага, шчаслівага жыцця сваёй краіне», - сказала Ірына Халіп.

Галоўны рэдактар Gazeta Wyborcza Адам Міхнік заявіў, што тое, што адбываецца ў Беларусі, - гэта класіка подласці нашага часу.

«Я памятаю, як пасля арышту Ірыны мне патэлефанавалі з Масквы. Гэта тэлефанаваў Андрэй Ліпскі, які сказаў мне «арганізуй што-небудзь у Варшаве, тэлефануй у Парыж, Мадрыд, Лондан, трэба тэрмінова Іру абараняць». Я рабіў, што мог. З майго пункту гледжання, тое, што адбываецца ў Беларусі, - гэта класіка подласці нашага часу. Лукашэнка - класік гэтай філасофіі, у параўнанні з ім Пуцін - проста плагіятар. Я вельмі рады, што ў Варшаве, маім родным горадзе, мы ўсе, рускія, беларусы, палякі і ўкраінцы, можам свабодна мець зносіны. Вельмі рады, што для многіх з вас Варшава стала такім жа месцам, як Парыж для палякаў у часы камунізму. Як рэдактар Gazeta Wyborcza я абяцаю, што мы будзем падтрымліваць свабоду ў Беларусі ўсімі магчымымі спосабамі. Мае сябры з Масквы распавялі мне, што Пуцін, калі ўбачыў па тэлевізары на лаве падсудных Мубарака, быў у істэрыцы, таму што разумеў, што яго можа чакаць такая ж будучыня. Я спадзяюся, што прыйдзе момант, калі Лукашэнку ўбачаць на лаве падсудных, і хацеў бы я паглядзець у гэты момант на твар Пуціна», - сказаў Адам Міхнік.