Юрый Фельшцінскі: Пуцін рыхтуецца да доўгай вайны

Пачынаецца новы этап стратэгічнага плана расейскага рэжыму.

Рэпутацыю жорсткага крытыка створанай Уладзімірам Пуціным у Расеі палітычнай сістэмы гісторык Юрый Фельшцінский, які жыве ў ЗША, набыў пасля выхаду ў свет кнігі "ФСБ узрывае Расею".

Кніга была напісаная ім у суаўтарстве з Аляксандрам Літвіненкам. Распачатую тэму расследавання прычын выбухаў жылых дамоў у 1999 Фельшцінскі развіў у наступнай працы - напісанай у суаўтарстве з палітолагам Уладзімірам Прыбылоўскім кнізе "Карпарацыя: Расея і КДБ у часы прэзідэнта Пуціна".

У інтэрв'ю радыё "Свабода" Юры Фельшцінскі адказвае на пытанні аб тым, як развіццё падзей ва Украіне ў апошнія паўгода паўплывала на характар ​​пуцінскага рэжыму:

- Прынамсі з сакавіка ініцыятыву ў палітычных дзеяннях, якія мы назіраем, належыць расейскаму боку, як бы гэтыя дзеянні ні зваць - агрэсіяй або вызваленчай місіяй. А ўвесь астатні свет сутаргава спрабуе зразумець, як рэагаваць на гэтыя дзеянні Масквы. Таго, з чым мы цяпер сутыкнуліся, Еўропа не бачыла з 1945 года; аб сітуацыі, калі адна еўрапейская дзяржава адхоплівае ў суседкі частку тэрыторыі, Еўропа ўжо даўным-даўно забылася. Як усе гэтыя падзеі ўплываюць на сам рэжым Пуціна? У першую чаргу - вельмі моцна зрушылася планка дапушчальных дзеянняў. Мы цяпер глядзім на расейскія праблемы, якія раней нам здаваліся глабальнымі, як на нейкія дробязі, якія суправаджаюць сур'ёзныя змены расейскай палітыкі ў дачыненні да ўсяго свету.

Усе гэтыя гады - пачынаючы дзесьці з 1989 года, а ўжо тым больш з 1991 года - Расея стратэгічна развярнулая ў бок цывілізаванага свету. Савецкі Саюз, які ніяк нельга было аднесці да цывілізаваных краінах, за Гарбачовым, а потым і Расея - развярнулася да Еўропы і спрабавала стаць часткай еўрапейскай цывілізацыі. Гэты перыяд доўжыўся прыкладна да 2000 года - з усялякімі агаворкамі, з прыпынкамі, канфліктамі, Расея, тым не менш, бачыла сябе часткай еўрапейскай цывілізацыі. Пасля 2000 году скептыкі накшталт мяне пачалі біць трывогу ў сувязі з тым, што да ўлады ў Расеі прыйшоў былы супрацоўнік КДБ. Гэтыя скептычныя ацэнкі сталіся справядлівымі, больш за тое - яны нават сталіся ў нейкім сэнсе заніжана справядлівымі, рэальнасць выявілася горшай, чым самыя дрэнныя асцярогі.

Сёння Пуцін ужо не ставіць перад сабой задачу сядзець за агульным сталом з лідэрамі еўрапейскіх дзяржаў і цывілізаванага свету. Ягоная задача - размаўляць з усім светам з пазіцыі сілы, і ў гэтым сэнсе Пуціну наогул пляваць на тое, ці застаецца ён чальцом групы дэмакратычных лідэраў ці не. Зразумела, што пакуль гаворка не ідзе аб адкрытай, глабальнай вайне, з Пуціным будуць сустракацца і размаўляць, але за агульны стол сяброў, якія ўсміхаюцца адзін аднаму, расейскага лідэра, вядома, ужо не пасадзяць. І ў гэтым сэнсе, на жаль, Пуціну таксама няма чаго губляць. Цяпер ён можа сабе дазволіць размаўляць з Еўропай і з ЗША натуральнай для яго мовай - гэта, на жаль, мова не моцна адукаванага афіцэра КДБ.

- Калі так, скажыце, што адыграла вялікую ролю ў стратэгічнай змене палітыкі Расеі? Украінскі крызіс - гэта вынік сітуацыйнай рэакцыі крамлёўскай эліты на развіццё падзей у суседняй краіне ці гэта ўсё ж такі ў большай ступені лагічны вынік мутацыі, змяненняў пуцінскага рэжыму?

- Па-першае, я думаю, што мы павінны забыць пра эліту ў Расеі. У перыяд яшчэ да 2004 года можна было падазраваць, што нейкая новая эліта ў Расеі сфармавалася, і гэтая эліта так-сяк мае дачыненне да кіравання дзяржавай. Цяпер ужо зразумела, што ніякай эліты няма. Ёсць дастаткова жорстка адбудаваная вертыкаль улады. У канцы 15-гадовага шляху ўсё, што мы маем у Расеі, - гэта дыктатура. Гэта дыктатура не сталінскага тыпу, а хутчэй мяккая дыктатура фашысцкага тыпу, як пры Мусаліні або раннім Гітлеры. Дыктатура пры адкрытасці мяжы - а пры Сталіне межы былі закрытыя, пры рынкавай эканоміцы - а пры Сталіне ніякай рынкавай эканомікі не было, без канцэнтрацыйных лагераў, без масавых палітычных рэпрэсій. Але гэтая мяккая дыктатура ў кожны момант можа ператварыцца і ў больш жорсткую дыктатуру - проста паводле закону жанру.

- Калі вы кажаце пра фашызм, што вы ўкладваеце ў гэта паняцце? Карпаратыўная прылада грамадства, унутраная схема яго арганізацыі на італійскі або нямецкі прыклад сярэдзіны ХХ стагоддзя?

- Я падаў прыклад Мусаліні і Гітлера, бо выбудаваныя імі схемы кіравання грамадствам - два класічных тыпы фашызму. Трэба разумець, што да пачатку Вялікай Айчыннай вайны, пакуль Другая сусветная вайна з такой пасіўнай фазы 1939-41 гадоў не перайшла ў самую актыўную і страшную фазу, многія цалкам абгрунтавана думалі, што фашызм - досыць выгадная форма кіравання дзяржавай. Нямеччына ў 1938-39 гадах змагла адрадзіцца як моцная дзяржава, як імперыя, і пераважная большасць немцаў цалкам вітала такі паварот. Да таго часу, пакуль не пачынаюць забіваць цябе, да таго часу, пакуль не пачынаюць гінуць твае дзеці, дробныя пераможныя войны насельніцтвам успрымаюцца станоўча, так думае кожны чалавек.

Таму, што маленькія пераможныя вайны з пункту гледжання піяру прыносяць Пуціну суцэльныя перамогі, здзіўляцца не варта. Гэта роўна той пачатковы перыяд агрэсіі, экспансіі, праз які праходзілі і Італія, і Нямеччына. Калі прынц Чарльз і Гілары Клінтан - дэмакратычныя, мяккія палітычныя лідэры паводле амерыканскіх стандартаў - параўноўваюць Пуціна з Гітлерам, паверце, гэта вельмі сур'ёзныя індыкатары таго, што Захад разумее, аб чым ідзе гаворка. Гэтая праблема, свядома ці неўсвядомлена, але павінна быць светам развязаная - бо калі яна не будзе развязаная на самым пачатковым этапе свайго ўзнікнення (скажам, так, на этапе 1938), то яе праз год давядзецца развязваць на этапе 1939 года, а яшчэ праз два-тры гады давядзецца развязваць ужо на этапе 1941 года.

- Я вярну вас да пытання аб унутранай логіцы развіцця пуцінскага рэжыму...

- У асноўным і ў вялікай ступені Расеяй кіруюць альбо былыя супрацоўнікі КДБ (тыпу Пуціна, Сяргея Іванова, Віктара Іванова, Ігара Сечына), альбо людзі, якія праз ідэалагічныя меркаванні (як Рагозін), або праз прыяцельскія стасункі (як Мядзведзеў ), або праз фінансавыя меркаванні цяперашні расейскі рэжым падтрымліваюць, думаю, толькі цяпер, у 2014 годзе, яны нарэшце разумеюць, для чаго быў увесь перыяд з 1991 года - увесь гэты перыяд, з іх пункту гледжання, быў падрыхтоўчым для новага этапу, які пачаўся з анэксіі Крыму.

Нават расейска-грузінская вайна 2008 была "падрыхтоўчай пробай" - з аднаго боку, расейскіх сілаў, а з другога боку, праверкай таго, як Захад адрэагуе на выкарыстанне Расеяй свайго войска за мяжой, адказам на пытанне, прыме моўчкі Захад вынікі гэтай вайны або не прыме. Захад дазволіў расейскаму войску весці агрэсіўныя дзеянні (я кажу гэта недатычна палітычных, эмацыйных, нацыянальных сімпатый, недатычна таго, наколькі мела або не мае рацыю Грузія ў абхазскім і асецінскім пытанні) - і нічога не змянілася. І вось тое, што пасля 2008 года ў стасунках паміж Расеяй і Еўропай, Расеяй і ЗША нічога не змянілася, для Пуціна, вядома, стала сур'ёзным кіўкоў на тое, што можна рухацца далей. І цяпер надышла чарга Украіны.

Напэўна, падзеі на Майдане, уцёкі Януковіча справакавалі гэты канфлікт. Але я абсалютна перакананы, што ў Крамлі ёсць нейкі агульны стратэгічны план, можа быць, нават не план, а нейкая філасофская канцэпцыя. Сутнасць яе зводзіцца да таго, што людзям у Крамлі нарэшце стала зразумела, навошта ўсе гэтыя гады яны трывалі, прыніжаліся перад алігархамі, усміхаліся дэмакратам, і сваім, і замежным.

Падпарадкаваўшы сабе краіну - прычым Расея падпарадкаваная і з пункту гледжання палітыкі, і з пункту гледжання эканомікі, і з пункту гледжання знішчэння інструментаў, якія могуць супрацьстаяць уладзе, накшталт інстытута свабоднай прэсы, - яны скончылі падрыхтоўчы перыяд. Цяпер пачынаецца новы этап: Расея спрабуе вярнуць сабе тыя тэрыторыі, якія калісьці належалі Савецкаму Саюзу або Расейскай імперыі.

Калі Пуцін стаў гаспадаром Крыма, то з усіх бакоў, і з Амерыкі, і з Еўропы, яму былі пасланыя сігналы: скажыце, што на Крыме ўсё канчаецца, і мы будзем жыць па-старому. Але Пуцін такой заявы не зрабіў - наадварот, ён стаў гаварыць пра Новаросію, пра выпраўленне гістарычнай несправядлівасці 1991 года. Так што пачаты ў сакавіку 2014 года канфлікт - гэта сур'ёзна і надоўга. Ніякую тэрытарыяльную праблему (за выключэннем, можа быць, крымскай, бо на паўвыспе стаяў сур'ёзны расейскі гарнізон і там з вайсковага пункту гледжання, уласна, не шмат што трэба было рабіць) хутка і бяскроўна не развязаць, мы гэта бачым з гісторый Луганскай і Данецкай "народных рэспублік".

Паколькі Пуцін, я думаю, доўга аналізаваў сітуацыю з пункту гледжання рэакцыі заходніх краін, адзін момант для яго стаўся галоўным. Гэты момант палягае ў пазіцыі прэзідэнта ЗША. Прэзідэнт Абама ў свой ​​час прыйшоў да ўлады для таго, каб скончыць дзве вайны - у Афганістане і ў Іраку. Уласна кажучы, гэтыя задачы для прэзідэнта Абамы былі галоўнымі. І калі ён пераабраны на другі тэрмін, Пуцін зразумеў, мне здаецца, што ў яго ёсць яшчэ чатыры гады для развязання замежнапалітычных праблем Расеі. Таму што наступны амерыканскі прэзідэнт - незалежна ад таго, ці будзе гэта дэмакратычны прэзідэнт або рэспубліканскі, - безумоўна, зойме ў дачыненні да Расеі больш жорсткую пазіцыю.

- Зразумела, што такога роду аперацыі, як крымская, патрабуюць унутранай кансалідацыі рэжыму і, з другога боку, самі вядуць да падвышэння мабілізацыйнай гатоўнасці грамадства. Пуцінскі рэжым, паводле вашых ацэнак, стаў унутрана мацнейшым за апошнія паўгода?

- Я ніколі не ставіўся да крытыкаў рэжыму, якія думалі, што пуцінскі рэжым хутка абрынецца, што ён не можа доўга праіснаваць так, як ён існуе, што Пуціну засталося, як палітычнаму дзеячу, жыць некалькі месяцаў, максімум год. Я заўсёды думаў, што пуцінскі рэжым - гэта надоўга. Але вось цяпер я мяркую, што гэты рэжым, можа быць, - і ненадоўга, менавіта таму, што Пуцін пачаў актыўныя агрэсіўныя замежнапалітычныя дзеянні.

Зразумела, што пуцінскі рэжым не можа быць зрынуты без ціску звонку, і зразумела было, што гэтага ціску звонку не будзе, бо навошта ж ціснуць на Расею, дзе прэзідэнтам з'яўляецца дастаткова прагрэсіўны, праеўрапейскі, амерыканскі палітычны дзеяч, калі параўноўваць яго з усімі папярэднімі? Пуцін, вядома, ніколі не быў дэмакратам з пункту гледжання Захаду, але ён быў абсалютна нармальным партнёрам, з якім можна было размаўляць. З часам у Расеі праз вертыкаль улады створаная сістэма, пры якой жыццё насельніцтва краіны адарванае ад дзеянняў Крамля - як за савецкай уладай. Пуцін, уласна кажучы, вярнуўся да гэтай савецкай сістэме - калі Крэмль кіруе Расеяй, а ўсё астатняе насельніцтва да гэтага працэсу дачынення не мае.

Я не адважыўся б казаць, што Украіна - слабы апанент, які хутка здасца. Спроба імгненна стварыць так званую Новаросію захлынулася. У той жа час слова "хутка" таксама трэба ставіць у двукоссі, таму што сусветныя войны ў фармаце месяцаў не аналізуюць, кожны дзень вайны не прыносіць сур'ёзных стратэгічных змяненняў у расстаноўцы сіл. Тое, што бачу апошнія месяцы з боку - расейскае кіраўніцтва робіць вельмі шмат розных маленькіх крокаў, якія паказваюць на адзіны глабальны, стратэгічны накірунак: краіна рыхтуецца да вайны.

Якімі сіламі і якім коштам будзе праводзіцца гэтая вайна - мы цяпер не ведаем. На жаль, бо ў Расеі няма інструментаў свабоднай прэсы, мы не можам даведацца, як напраўду насельніцтва сёння ставіцца да Пуціна і да таго, што адбываецца. Можна цяпер даваць якія хочаш лічбы - 86 адсоткаў падтрымкі, 75 адсоткаў падтрымкі, але ім нельга верыць.