Леанід Злотнікаў: стрымліваннем росту коштаў улады ператварылі эканоміку ў хаос

Чыноўнікі ўчыняюць глупства за глупствам, а расплачваемся за гэта ўсе мы.

Такое меркаванне выказаў charter97.org эканаміст Леанід Злотнікаў. Ён мяркуе, што ўсе стрымліваючыя фактары і штучныя абмежаванні ў сферы коштаўтварэння моцна шкодзяць і перашкаджаюць дасягнуць эканоміцы краіны натуральнага новага балансу, пры якім усталююцца новыя адэкватныя і адпаведныя новай сітуацыі кошты. У новай эканамічнай рэальнасці шматлікія тавары ў любым выпадку зменяць свае кошты, нават калі сабекошт іх застаўся ранейшым.

- Як доўга ўлады будуць стрымліваць кошты?

- Рост коштаў стрымаць немагчыма. Яны будуць расці. Хоць кошт кожнага тавару яны і бяруць пад кантроль. Але гэты новы парадак, калі павышаюць кошты толькі на імпарт, ён спараджае хаос.

- Прывядзіце прыклад, што сёння адбываецца «за кулісамі» кожнага цэнніка на пэўны тавар, як фармуецца кошт.

- Скажам, я вырабляю тавар і выкарыстоўваю тры віду сыравіны. Напрыклад, я вырошчваю прадукт, выкарыстоўваю ўгнаенні і купляю машыны. Дык вось, калі я купляю якое-небудзь імпартнае ўгнаенне, якое падаражэла, я маю права ўключыць гэта ў кошт, каб пакрыць сабекошт, але не больш. Але калі я бяру, скажам, азотныя або калійныя ўгнаенні, якія робяцца ў Беларусі, то кошты мне павышаць нельга, таму што яны беларускай вытворчасці. Але калі вырабляюцца ўгнаенні, то выкарыстоўваецца шмат электрычнасці. А ў нас электраэнэргія вырабляецца за кошт імпартнай нафты, газу і гэтак далей. Значыць, нехаця вырастуць кошты і на ўгнаенні, хоць яны вырабляюцца ў Беларусі. А калі я, як фермер, купляю гэтае ўгнаенне, няма парадку, каб можна было павысіць кошт майго зробленага ў Беларусі сельгаспрадукту. Я ўжо як быццам не маю права павышаць сабекошт свайго прадукту. Трэба павышаць, а дазволу на павышэнне кошту няма!

Атрымліваецца, зроблена так, што пры кожным павышэнні кошту зыходнай сыравіны, трэба пералічваць увесь сабекошт і кошт тавару. І калі нават дазволяць, дапусцім, павышэнне коштаў на тавары ўласнай вытворчасці, то ўяўляеце, якая пачнецца каша? Усё прадпрыемства толькі будуць павінна сядзець і лічыць! Глупства, чарговае глупства. Улады не разумеюць, чаго яны патрабуюць. Кошты на беларускае нельга павышаць, можна толькі павышаць на імпарт. Але ж калі сесці і падумаць, стане зразумела, што імпарт - ён жа навокал! Калі я не наўпрост спажывае імпартнае, то яго спажывае пастаўшчык нейкай сыравіны, якую ён вырабляе з дапамогай расейскай энэргіі і гэтак далей. Усе павышаецца. Адзін аднаму па ланцужку кошты павінны павышаць, павышаць, павышаць... Пакуль гэты цыкл скончыцца. Гэта вар’ятня! Даслоўна на кожную сыравіну або дэталь, што ўваходзяць у мой тавар, трэба пералічваць кошт так, каб кошт на мой тавар рос справядліва. Яно ж так было і так само сабой заўсёды. Але цяпер дазволілі толькі імпарт павышаць і яго пастаянна пералічваць. Але ж дастаткова адмовіцца ад гэтага! Яно само падвысіцца без усялякіх указанняў «зверху».

- Вы кажаце, што кошты стрымліваць уладам доўга не атрымаецца?

- Гэта немагчыма. А калі і было б магчыма, гэта азначала б пастаянны пералік па крузе, па кожнай дэталі. Калі лічыць толькі па беларускаму, кошту будуць ужо іншыя. Ва ўказаннях сказана - маўляў, кошт можа быць павышана ў сілу змены сабекошту, але рэнтабельнасць пры гэтым не павінна перавышаць столькі адсоткаў. Але пры гэтым павышаецца кошт не толькі на імпарт, а на ўсё!

- Ці не пагражаюць нам пустыя паліцы ў выніку такога «мадэравання» натуральных эканамічных працэсаў?

- Чыноўнікі сказалі, што не будзе павышэння коштаў, будзем трымаць. Але гэта ўжо адразу відавочнае глупства: бо калі тавар імпартны, кошт на яго ўсё роўна падвысіцца. Гэта значыць, я павінен згалець, калі не буду падымаць кошт на імпартную сыравіну або матэрыялы. Яны пачасалі патыліцу і кажуць: так, трэба гэта ўлічваць. Гэта сведчыць аб тым, што тыя людзі, якія кіруюць, не прадстаўляюць як трэба кіраваць. Яны не ўяўляюць, як утвараюцца кошты. Як цяпер улады ўбачылі глупства? Праз тое, што паднялі трэск розныя саюзы прадпрымальнікаў і давялі ім, што гэта не мае сэнсу. Тыя пачасалі галаву і сказалі: так, трэба выправіць. Выправілі. Цяпер чакаем, калі яны зразумеюць, што дапусцілі чарговую памылку. Вось так яны і вучацца.

- І што гэта будзе азначаць для канчатковага спажыўца?

- Няхай, кошты будуць стрымліваць па-разумнаму. І нават пры гэтым распавесці выразна, да чаго гэта прывядзе, не гэтак проста. Разумееце, кошты ж усталёўваюцца нелінейна. Кошты павінны залежаць ад кошту матэрыялаў, або павінны неяк карэлявацца з сабекоштам тавараў, але для гэтага неабходна, каб прайшоў нейкі час і каб усё стабілізавалася. Сфармаваліся кошты, пайшла дэвальвацыя, інфляцыя, знікла валюта і ўсё парушылася - у выніку, атрымалася так, што прапорцыі вытворчасці таксама парушыліся. Людзі не могуць сабе дазволіць тавары раскошы, як маглі дазволіць, скажам, раней, таму што сталі бяднейшыя. Таму кошты будуць мяняцца ў залежнасці ад устанаўлення новых прапорцый паміж попытам і вытворчасцю.

- А ад чаго ў такім выпадку залежыць фармаванне новага кошту на тавар?

- Прывяду прыклад. Вось, вырабляюць алей і хлеб. Напрыклад, у наступным годзе ўзялі - і вырабілі ў два разы больш алею. Сабекошт яго будзе такі ж. Што будзе на рынку? Цана алею амаль не ўзрасце, а то і панізіцца, нават у два разы. Цана на рынку не моцна залежыць ад вашых выдаткаў на вытворчасць. Затое яна залежыць ад аб'ёмаў вытворчасці. Гэта значыць, у сапраўднай эканоміцы кошт не залежыць лінейна ад выдаткаў. Яны спрабуюць зрабіць цяпер так, каб кошты раслі лінейна ў залежнасці ад сабекошту. Але калі прапорцыі на рынку парушаныя, адны тавары стануць таннейшыя, а іншыя перастануць купляць. Якія паказчыкі цяперашняй парушанай прапорцыі? Перш за ўсё, на 10% упалі даходы насельніцтва. І значыць, людзі перасталі купляць нейкую дарагую ежу альбо сталі радзей ездзіць на таксі. Гэта значыць, цэны на таксі павінны знізіцца, раз даходы насельніцтва ўпалі. Незалежна ад таго, колькі там таксіст марнуе на бензін.

- Гэта значыць, нейкія тавары патаннеюць і нават знікнуць зусім?

- Цяпер прыйшоў час для ўстанаўлення новых прапорцый спажывання. Адны тавары спажываць пачалі больш, іншыя - менш. Старымі кошты відавочна не застануцца, незалежна ад таго, як змяніўся сабекошт тавараў, нават калі ён застаўся ранейшым. А людзі, якія рэгулююць гэта - яны не разумеюць, што прывядзенне коштаў у адпаведнасць попыту і прапановы будзе ўяўляць сабой новую прапорцыю. У нашай эканоміцы адбыліся ўжо такія катаклізмы: і валюта абвалілася, і даходы ўпалі, і валюты замежнай не дастаць - і ўсё гэта будзе ўплываць. Улады зусім не разумеюць, што эканоміка павінна сама прыйсці ў стан новай раўнавагі паміж выпускам і попытам, паміж попытам і прапановай. Гэтыя кошты не будуць усталёўвацца гледзячы на колькасць спажытай сыравіны. Выдаткі на прадукты будуць практычна тымі ж, але якія-небудзь з іх моцна падаражэюць, а іншыя - упадуць у кошце, непазбежна. Камусьці прыйдзецца скарачаць вытворчасць. І гэта будзе ўсталёўваць механізм коштаў. Чыноўнікі нават не разумеюць механізму змены коштаў, а ўжо як гэтыя кошты будуць фармавацца далей - гэта і пагатоў ім не дадзена! Гэта робіць толькі рынкавая эканоміка.